Trí tuệ nhân tạo và cuộc chiến tranh lạnh kỹ thuật số

Thế giới đang bước vào một trật tự mới, được đánh dấu bằng chủ nghĩa dân tộc ngày càng gia tăng và sự cạnh tranh địa chính trị ngày càng lớn hơn. Mặc dù các quốc gia sẽ không hoàn tác tất cả hệ thống kinh tế toàn cầu đã hình thành dưới chính sách đơn cực của Mỹ trong ba thập kỷ qua, nhưng một số lĩnh vực quan trọng sẽ trở nên tách rời trong một quá trình mà trước đây gọi là “tái toàn cầu hóa”.

Đáng kể nhất, hệ sinh thái công nghệ sẽ được chia phần lớn thành hai lĩnh vực do hai cường quốc kinh tế thế giới là Mỹ và Trung Quốc quyết định. Các quốc gia khác sẽ cần phải quyết định xem họ muốn tham gia vào lĩnh vực nào, gây áp lực lên Mỹ và Trung Quốc để vượt qua đối thủ khác và thiết lập sự thống trị về công nghệ. Mở ra trước mắt chúng ta là một hình thức cạnh tranh kinh tế ngày càng cao được hiểu là “Chiến tranh lạnh kỹ thuật số”.

Chiến tranh lạnh kỹ thuật số sẽ là một cuộc chiến kinh tế, với những đổi mới công nghệ ngày càng quyết định sức mạnh địa chính trị. Trí tuệ nhân tạo (AI), với khả năng biến đổi xã hội nhanh chóng và triệt để, sẽ là công nghệ mang tính quyết định nhất trong lĩnh vực này. AI cung cấp thông tin và sức mạnh của nó sẽ xuất hiện thông qua các ứng dụng trên khắp khu vực công và tư nhân. Để thế giới dân chủ tiếp tục phát triển, các quốc gia cần áp dụng cách tiếp cận mới, ưu tiên hợp tác và chuyển đổi hơn là cạnh tranh và gián đoạn.

Định hướng mới của toàn cầu hóa

Khắp nơi đều thấy tuyên bố “toàn cầu hóa đã chết”. Những tuyên bố như vậy về cơ bản là sai lầm. Hệ thống mà chúng ta đang hướng tới phức tạp hơn sự đảo ngược kết nối toàn cầu. Trong nhiều trường hợp, giao dịch chỉ đơn giản là được định tuyến lại chứ không ngừng hoạt động. Hầu hết các ngành thương mại sẽ vẫn mở và mang tính toàn cầu, nhưng một số lĩnh vực quan trọng nhất định sẽ hướng nội, hướng tới chuỗi cung ứng địa phương hóa.

Xu hướng này không bắt đầu từ Mỹ và những chính sách của nước này mà là từ kế hoạch Made in China năm 2015 của Trung Quốc, điều này cho thấy quốc gia này đã bắt đầu ưu tiên khả năng phục hồi của quốc gia hơn là hiệu quả của thị trường. Trung Quốc vạch ra kế hoạch cạnh tranh với Mỹ và các cường quốc toàn cầu khác trong những lĩnh vực chủ đạo của nền kinh tế, hầu hết là công nghệ cao. Thật vậy, Trung Quốc tiếp tục tiến tới mục tiêu tự cung cấp 70% công nghệ quan trọng vào năm 2025. Kể từ đó, Mỹ đã đáp trả bằng một loạt biện pháp đầy tham vọng của riêng mình nhằm duy trì ưu thế công nghệ. Thực tế này đưa chúng ta vào một tương lai công nghệ cao lưỡng cực.

Khi nói đến AI - được cho là công nghệ mang tính quyết định trong cuộc cạnh tranh toàn cầu - chúng ta đang hướng tới hai hệ sinh thái: một hỗ trợ các hệ thống mở nhưng cũng gắn liền với quyền riêng tư và quyền cá nhân, và một hỗ trợ sự kiểm soát của nhà nước.

Ở thời kỳ trước, Mỹ có thể đổi mới một công nghệ và các nước khác chỉ cần áp dụng nó. Khi các nhà lãnh đạo công nghệ Mỹ đạt được những tiến bộ mang tính đột phá với máy tính cá nhân và Internet, họ hoạt động với giả định rằng các công ty Mỹ có thể hoạt động độc lập và phổ biến công nghệ của họ ra khắp thế giới theo kiểu từ trên xuống. Cuộc cách mạng điện toán đám mây đã khuếch đại điều này hơn nữa, với việc Amazon, Microsoft và Google sở hữu 65% thị trường điện toán đám mây toàn cầu. Chiến lược này có thể đã phát huy tác dụng khi công nghệ được thiết kế nhằm mục đích đột phá thuần túy. Tuy nhiên, AI hướng tới sự chuyển đổi xã hội. Điều này đòi hỏi một hình thức hợp tác mới giữa các bên liên quan.

Cùng với khả năng tính toán, sức mạnh của AI còn dựa trên lượng dữ liệu tổng hợp được cung cấp cho nó. Điều này có nghĩa là Mỹ hoặc bất kỳ quốc gia nào hoạt động biệt lập với những luồng dữ liệu bị hạn chế sẽ không phát huy được tiềm năng công nghệ của mình - tuy nhiên, các chính sách nội địa hóa dữ liệu đã tăng gấp đôi trên toàn thế giới từ năm 2017 đến năm 2021, càng cản trở sự hợp tác xuyên biên giới. Sự tổng hợp kiến thức và khả năng của con người không chỉ nằm ở một quốc gia hay nền văn hóa nào. Ngay cả nền tảng kiến thức của Wikipedia cũng chỉ có 11% là tiếng Anh. Để AI phát triển khả năng giải quyết những vấn đề khó khăn nhất, chúng ta phải mở khóa năng lực của thế giới - từ các nhà khoa học hạt nhân Pháp đến các nhà triết học Hàn Quốc, từ các nhà nghiên cứu Ấn Độ đến các nghệ sĩ Kenya… đã và chọn làm việc và sống ở phương Tây.

Thêm vào đó, hiện nay yêu cầu về vốn để đầu tư vào lĩnh vực này quá lớn nên rất ít quốc gia đủ sức để tự mình thành công với AI. Ví dụ: hãy xem xét đầu tư vào chất bán dẫn - đầu vào quan trọng cho sự phát triển của AI. Kế hoạch AI trị giá 100 triệu GBP được công bố gần đây của Vương quốc Anh và khoản đầu tư vào chất bán dẫn trị giá 1 tỷ GBP không là gì so với gói chip trị giá 280 tỷ USD của Mỹ và 43 tỷ EUR của EU - và ngay cả những gói này cũng bị hạn chế so với quy mô đầu tư cần thiết phát triển đầy đủ các công nghệ này. Chắc chắn, rất ít nhà đầu tư trên toàn cầu có thể hỗ trợ việc gây quỹ cho các công ty khởi nghiệp như việc gọi vốn 1,3 tỷ USD của Inflection AI mới một năm tuổi.

Trọng tâm của tất cả những điều này là một cách tiếp cận rời rạc với nhiều khung pháp lý chắp vá khác nhau ở phương Tây sẽ gây tổn hại đến bất kỳ khả năng cạnh tranh và giành chiến thắng trước các hệ thống AI của Trung Quốc. Nó không chỉ là hàm của dân số mà còn là hàm của các điểm dữ liệu. Xã hội Trung Quốc, với dân số lớn hơn Mỹ gấp 4 lần, đã trở nên số hóa với dữ liệu được chia sẻ miễn phí giữa chính phủ và các công ty công nghệ trong nước. Chẳng bao lâu nữa, các mô hình của họ, phần lớn dựa trên nghiên cứu của Mỹ và nước ngoài, có thể vượt qua khả năng của các mô hình ở phương Tây.

Với quy mô, chính phủ tập trung và khả năng xâm nhập vào các quốc gia khác, Trung Quốc có tiềm năng phát triển một mô hình AI toàn diện hơn nhiều mô hình đến từ các quốc gia dân chủ nếu không có sự phối hợp quốc tế. Trong khi Mỹ vẫn là quốc gia dẫn đầu về AI - với các công ty đang thực hiện những nghiên cứu tiên tiến nhất - và trong khi AI dường như thiên về các hệ thống mở với khả năng truy cập thông tin không bị hạn chế, thì Mỹ có nguy cơ mất lợi thế nếu thất bại để liên kết xung quanh một chiến lược thống nhất với các quốc gia phương Tây.

AI đang trở thành một phần ngày càng quan trọng của cơ sở hạ tầng toàn cầu này và phương Tây phải hành động nhanh chóng và thống nhất để đảm bảo công nghệ vẫn mở và được kiểm soát một cách dân chủ. Để phát triển các mô hình AI mạnh mẽ nhất trong các lĩnh vực, Mỹ sẽ cần hợp tác với các quốc gia đồng minh khác, kể tên một số quốc gia như Ấn Độ, Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc và Châu Âu - bằng cách áp dụng các chính sách chia sẻ dữ liệu và khuyến khích hợp tác, tạo ra những đổi mới công nghệ. Có thể thu thập được nhiều điều từ Đạo luật Quản trị Dữ liệu Châu Âu (European Data Governance Act) được EU phê duyệt vào năm 2022. Đạo luật này tạo điều kiện thuận lợi cho việc chia sẻ dữ liệu giữa các quốc gia thành viên nhằm tối đa hóa lợi ích cho công dân và doanh nghiệp của mình.

Việc không đi đúng hướng sẽ hạn chế nghiêm trọng tác động của AI. Đối với các mô hình giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, dữ liệu bị giữ kín là một bản án tử hình ngay lập tức. Dữ liệu và đổi mới về y tế và chăm sóc sức khỏe không chỉ giới hạn ở bất kỳ quốc gia nào, cũng như bất kỳ tổ chức nghiên cứu nào. Chuỗi cung ứng toàn cầu hỗ trợ AI công nghiệp không thể hoạt động hiệu quả nếu không có luồng dữ liệu kết nối liên tục. Trong các ứng dụng dành cho người tiêu dùng, các khung bản quyền khác nhau sẽ cản trở sự phù hợp và ảnh hưởng về mặt văn hóa, ưu tiên những người có quyền truy cập dữ liệu miễn phí hơn những người khác. Hơn nữa, quy định dữ liệu từng phần và các yêu cầu về chủ quyền làm tăng chi phí tuân thủ và độ phức tạp, gây tổn hại đến khả năng thành công của nền kinh tế đổi mới. Điều này không có nghĩa là các chính phủ nên tránh quản lý AI, mà là họ nên hợp tác để thiết lập các tiêu chuẩn và thông lệ thống nhất giữa các quốc gia.

Đổi mới có trách nhiệm để chuyển đổi trí tuệ nhân tạo

Ngoài việc hợp tác giữa các quốc gia, nếu các công ty phương Tây muốn trở thành người dẫn đầu thị trường thực sự, họ cũng cần phải cộng tác trong các quốc gia, cụ thể là với các tổ chức chính phủ và xã hội dân sự. Trong khi hầu hết các thảo luận hiện nay xung quanh AI tập trung vào các mô hình ngôn ngữ lớn và các khả năng tổng hợp khác, thì những tác động lâu dài đáng kể nhất của AI sẽ đến từ cách nó biến đổi toàn bộ các ngành và xã hội. Và sự chuyển đổi thực sự không thể xảy ra nếu các chủ thể tư nhân bị ngắt kết nối với xã hội rộng lớn hơn.

Chúng ta đang thấy tiềm năng biến đổi của AI bắt đầu hình thành. AI có khả năng tạo sân chơi bình đẳng cho những người có quyền truy cập vào thông tin và hiểu biết sâu sắc. Trong lớp học, AI có thể dành sự quan tâm cá nhân cho những học sinh chưa từng tiếp cận những tài nguyên đó trước đây. Tại nơi làm việc, AI có thể giải phóng nhân viên khỏi nhiều nhiệm vụ đơn điệu như nhập dữ liệu bệnh nhân trong bệnh viện để họ có thể tập trung vào các vấn đề cấp cao hơn. AI cũng có khả năng phát hiện những thứ con người không thể. Hãy lấy ví dụ về khám phá thuốc, trong đó AI có thể thử nghiệm hàng triệu cách kết hợp thuốc để giải quyết các tình trạng mà chúng ta chưa thể điều trị. Hoặc hình ảnh y tế, nơi AI có thể phát hiện bệnh sớm hơn nhiều so với trước đây. Hoặc biến đổi khí hậu, nơi AI có thể vượt trội hơn các mô hình dự đoán hiện có và nắm bắt được khả năng xảy ra những thảm họa hiếm gặp nhưng gây chết người cho những nhóm dân cư dễ bị tổn thương. Trong công nghệ quốc phòng, nơi có lẽ có nguy cơ lớn nhất, AI có thể làm rõ những rủi ro chiến tranh và tăng cường khả năng răn đe, phòng vệ trước các hành động xâm lược.

Nhưng không có điều nào trong số này được đảm bảo. AI mang lại những cơ hội to lớn nhưng cũng mang lại những rủi ro đáng kể.

Thế giới đang ở ngã ba đường khi nói đến AI. Chúng ta có thể đi theo con đường dẫn đến tự động hóa và hủy diệt, thay thế công việc và ý nghĩa của con người, hoặc chúng ta có thể đi theo con đường dẫn đến sự đồng điều khiển và hỗ trợ, giúp chúng ta làm việc hiệu quả hơn, sống cân bằng hơn. Không giống như cuộc cách mạng truyền thông xã hội, mà nếu các nhà quản lý thực sự muốn thì họ có thể làm chậm lại hoặc chuyển hướng, cuộc cách mạng AI chỉ có thể tiến về phía trước. Không giống như các cuộc cách mạng nền tảng trước đây, đây là một cuộc cách mạng công nghệ và vỏ bọc của nó đã được các bên liên quan trong toàn xã hội đón nhận.

Các tổ chức thành công nhất sẽ là những tổ chức nắm bắt tầm nhìn hướng tới tương lai này và xây dựng để tồn tại lâu dài, bằng cách tập trung vào một bộ giá trị cốt lõi phù hợp với xã hội và tuân thủ các cơ chế tự điều chỉnh. Tiến thêm một bước nữa trong việc hợp tác với khu vực công và các hệ sinh thái hiện tại cũng rất quan trọng. Chúng ta không thể mạo hiểm để AI phạm sai lầm và đẩy các nền dân chủ đi chệch hướng trong cuộc đua cạnh tranh này. Vì tác động của AI sẽ được cảm nhận trên mọi lĩnh vực của xã hội, nên việc tính đến lợi ích rộng rãi của các bên liên quan vừa là trách nhiệm đạo đức vừa là cách duy nhất để mang lại sự chuyển đổi bền vững. Trong thời đại AI, các quốc gia sẽ cần theo đuổi một chương trình đổi mới có trách nhiệm, hoạt động bên ngoài các khuôn khổ công nghệ thông thường.

Để giành ưu thế trong Chiến tranh lạnh kỹ thuật số, cần ưu tiên hợp tác quốc tế và tạo ra một tư duy mới – một tư duy nhằm đổi mới một cách có trách nhiệm và giải phóng tiềm năng của con người.