Trí tuệ nhân tạo - Sự cường điệu gợi lại bong bóng dotcom của năm 2000

Đây là cách so sánh cách AI hiện đang được nhìn nhận. Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp coi AI là phép màu mang tính cách mạng sẽ chuyển đổi doanh nghiệp chỉ sau một đêm; tuy nhiên, hầu hết các tổ chức hiện nay đều nhận ra rằng, mặc dù AI sẽ mang lại giá trị tốt, nhưng nó vẫn chưa thể sánh bằng giải pháp kỳ diệu mà họ được chào bán.

Vị thế của AI ngày nay giống như với xu hướng của những ngày đầu bùng nổ internet, khi những khoản đầu tư chưa từng có đã đưa định giá công nghệ lên một tầm cao mới. Tính đến thời điểm hiện tại, chúng ta đang đứng trước một ngã ba quan trọng trong công nghệ, nơi mà, dựa trên quỹ đạo hiện tại, chúng ta có thể lo ngại rằng xu hướng AI đang có những nét tương đồng với “bong bóng Dotcom” năm 2000.

Để nhắc lại, bong bóng dotcom là một đợt sụp đổ thị trường chứng khoán xảy ra vào cuối những năm 1990, khi các công ty internet (dotcom) được định giá quá cao, thổi phồng dựa trên đầu cơ thay vì lợi nhuận thực tế, dẫn đến giá cổ phiếu tăng trưởng theo cấp số nhân và cuối cùng là sụp đổ vào năm 2000-2002, gây ra thua lỗ lớn cho nhà đầu tư.

Mô hình vận hành hiện tại của AI

Tính đến tháng 8 năm 2025 trên quy mô của các nước Mỹ và châu Âu, 78% các tổ chức đã bắt đầu sử dụng AI trong ít nhất một lĩnh vực kinh doanh. Con số này là 55% vào năm ngoái. Hiện tại, thị trường AI toàn cầu được định giá hơn 233 tỷ USD và dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng khi học máy chiếm 62% tổng đầu tư vào AI. Các doanh nghiệp đang xếp hàng để tích hợp AI vào nhiều hoạt động CNTT khác nhau (36% áp dụng), cũng như tiếp thị và bán hàng, với 71% thường xuyên sử dụng GenAI.

Hầu hết các sáng kiến này chủ yếu được thúc đẩy bởi sự cường điệu về AI trên thị trường và sự sẵn sàng của các tổ chức trong việc cam kết ứng dụng AI trong tương lai gần. Chỉ có một vấn đề lớn ở đây: “Vấn đề về quy mô”. Liệu các công ty này có thể triển khai AI đúng như cam kết và mở rộng quy mô cho toàn bộ tổ chức với hiệu suất tương đương không? Hiện tại, chỉ có 28% ứng dụng doanh nghiệp được kết nối hiệu quả với hệ sinh thái AI. Điều này tạo ra những khoảng trống dữ liệu đáng kể, hạn chế hiệu quả của AI. Mặc dù được áp dụng rộng rãi, 74% công ty vẫn gặp khó khăn trong việc mở rộng quy mô triển khai AI trong các trường hợp sử dụng thực tế. Điều này cho thấy khoảng cách đáng kể giữa tham vọng và khả năng thực thi của công ty.

Chi phí thất bại của AI

Với tham vọng dẫn đầu xu hướng công nghệ, nhiều công ty đã đầu tư đáng kể vào AI. Tuy nhiên, tỷ lệ thất bại của các dự án AI rất đáng kinh ngạc. 85% các sáng kiến AI không mang lại giá trị như cam kết. Tỷ lệ này gần gấp đôi so với các dự án CNTT thông thường. IBM đã mất 4 tỷ USD cho Watson for Oncology (hệ thống hỗ trợ quyết định lâm sàng dựa trên AI), và vào năm 2024, McDonald's đã đóng cửa dịch vụ lái xe AI do liên tục gặp lỗi trong quy trình đặt hàng. Tác động tài chính của việc hủy bỏ các dự án này là rất nghiêm trọng. 42% công ty đã chấm dứt hầu hết các sáng kiến AI vào năm 2025.

Chi phí cho một dự án tự động hóa AI nhỏ bắt đầu từ 10.000 USD và có thể mở rộng lên đến 10 triệu USD hoặc hơn đối với các giải pháp doanh nghiệp. Hãy dành chút thời gian để suy nghĩ rằng OpenAI dự kiến sẽ lỗ 5 tỷ USD chỉ riêng trong năm 2024. Mặc dù tạo ra 3,7 tỷ USD doanh thu từ việc đăng ký ChatGPT, công ty vẫn chỉ trang trải được 3 tỷ USD chi phí đào tạo cho các mô hình OpenAI.

So sánh với “bong bóng dotcom”

Đây là lúc có thể so sánh giữa “bong bóng dotcom” và cơn sốt AI hiện tại. Năm 2025, 64% vốn đầu tư mạo hiểm của Mỹ đã được đầu tư vào AI. OpenAI được định giá hơn 300 tỷ USD. Điều này xảy ra mặc dù họ đã ghi nhận lỗ trong nhiều năm liên tiếp trước khi được định giá này. Một sự tập trung đầu tư tương tự đã được quan sát thấy vào cuối những năm 1990. Một lượng vốn đáng kể đã chảy vào các công ty dotcom có các dự án còn dang dở và mô hình kinh doanh chưa được kiểm chứng. Mọi thứ đều được thúc đẩy bởi hy vọng tương lai.

Ngày nay, chúng ta đang chứng kiến hơn 370 kỳ lân AI với tổng giá trị định giá hơn 1 nghìn tỷ USD. Động lực thúc đẩy những công ty khởi nghiệp này không phải là chức năng kinh doanh, mà là những hứa hẹn về công nghệ. Theo S&P 500 (500 công ty lớn nhất niêm yết trên thị trường chứng khoán Mỹ), lĩnh vực AI chiếm 32% tổng giá trị thị trường.

Phân tích chi phí so với lợi nhuận

Đến cuối những năm 1990, đầu tư vào các công ty Dotcom trên sàn NASDAQ đã giảm 80%. Nhưng từ thảm họa tài chính đó, những gã khổng lồ kinh doanh như Amazon, Google và eBay đã vươn lên. Những công ty này nằm trong số những công ty đã kết hợp thành công sự đổi mới với các hoạt động kinh doanh truyền thống.

Không giống như các công ty phần mềm truyền thống, cơ cấu chi phí của các công ty AI lại khác. AI được xây dựng bằng cách đào tạo trên một lượng dữ liệu khổng lồ. Việc đào tạo này đòi hỏi tài nguyên tính toán đáng kể. Chỉ riêng chi phí đào tạo OpenAI đã vượt quá toàn bộ nguồn doanh thu của họ. Mức chi phí đốt tiền không bền vững này bắt chước mô hình dotcom, nơi tiềm năng tương lai chưa được biết đến được ưu tiên hơn lợi nhuận.

Vấn đề phụ thuộc vào vốn đầu tư mạo hiểm

Không hiếm trường hợp các công ty nhận được sự hỗ trợ từ vốn đầu tư mạo hiểm (VC). Tuy nhiên, trong trường hợp các công ty khởi nghiệp AI, mô hình này có phần lệch lạc. 87% các dự án AI bị kết thúc trước khi đi vào sản xuất, nhưng nguồn vốn vẫn tiếp tục chảy dựa trên tiềm năng công nghệ.

Một mô hình tương tự đã xuất hiện trong thời đại dotcom, khi các nhà tư bản đặt tăng trưởng kinh doanh lên trên lợi nhuận và các công ty đã đốt tiền mà không thiết lập được nguồn doanh thu bền vững.

Vòng gọi vốn gần đây của OpenAI là thương vụ công nghệ tư nhân lớn nhất từ trước đến nay, với số tiền khổng lồ 40 tỷ USD. Điều này xảy ra khi OpenAI liên tục ghi nhận thua lỗ. Các công ty AI đã được định giá ở mức cao bất hợp lý dựa trên tiềm năng tương lai thay vì hiệu suất hiện tại.

Tại sao kỳ vọng về AI có thể phải đối mặt với sự kiểm chứng thực tế

Cũng giống như bong bóng dotcom, sự hưng phấn đang diễn ra đối với AI cho thấy những dấu hiệu đáng lo ngại. Định giá bị thổi phồng, sự tách biệt khỏi các yếu tố cơ bản của doanh nghiệp, sự lạc quan thái quá của các nhà đầu tư và bằng chứng hạn chế về thành công trong tương lai là những dấu hiệu cho thấy sự mệt mỏi với AI có thể sẽ xuất hiện khi các bằng chứng thất bại hàng ngày. Việc tập trung đầu tư vào AI đã tạo ra một rủi ro hệ thống thực sự trong nền kinh tế toàn cầu. Nếu các công ty chủ chốt gặp phải khó khăn, toàn bộ ngành có thể sẽ trải qua một sự điều chỉnh mạnh mẽ.

Vì nền tảng của AI là dữ liệu được tạo ra trước đó, việc tuân thủ quy định đang ngày càng gia tăng. Bảo mật dữ liệu và chi phí duy trì sự tuân thủ như vậy đang gây áp lực lên các mô hình tài chính vốn đã gặp khó khăn. Đạo luật AI của EU và các khuôn khổ tương tự khác đều được thiết lập để tạo gánh nặng cho các công ty khởi nghiệp hoạt động với biên lợi nhuận mỏng.

Tương lai của AI vào năm 2030

Mặc dù hiện tượng bong bóng đang gây lo ngại, nhưng không ai nghi ngờ về tiềm năng chuyển đổi của AI. Thị trường AI toàn cầu dự kiến sẽ đạt 1,81 nghìn tỷ USD vào năm 2030. Việc áp dụng AI dự kiến sẽ trở thành động lực kinh tế, thúc đẩy GDP toàn cầu lên 15,7 nghìn tỷ USD. Các lĩnh vực chính dự kiến sẽ cho thấy sự tăng trưởng như sau:

Ngành chăm sóc sức khỏe dự kiến sẽ tạo ra một thị trường trị giá hơn 200 tỷ USD bằng cách cho phép các mô hình điều trị hiện đại, phát hiện bệnh sớm và cá nhân hóa thuốc. Thị trường dịch vụ tài chính dự kiến sẽ tăng trưởng 150 tỷ USD khi các ứng dụng công nghệ tài chính (fintech) để phát hiện gian lận và đánh giá rủi ro tiếp tục được phát triển. Ngành sản xuất của Ấn Độ sẽ nâng tỷ lệ áp dụng AI lên 78% bằng cách tận dụng AI cho bảo trì dự đoán và tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Tương tự, ngành ô tô cũng dự kiến sẽ chứng kiến sự tăng trưởng của thị trường trị giá 400 tỷ USD, dẫn đầu là công nghệ lái xe tự động.

Đến năm 2030, 86% doanh nghiệp dự kiến sẽ trải qua quá trình chuyển đổi AI và 70% công ty sẽ sử dụng AI trong ít nhất một giải pháp kinh doanh. Vì đã trải qua bong bóng dotcom, nhiều công ty đã bắt đầu nghiên cứu các nhu cầu kinh doanh thực tế và thiết lập các thước đo KPI để đạt được thành công.

Đặt ra kỳ vọng thực tế

Sự tiến bộ của AI là có thật, nhưng những lo ngại về bong bóng AI cũng không hoàn toàn là hoang đường. Bong bóng AI không được dự đoán trước là sẽ vỡ. Tuy nhiên, giả sử các doanh nghiệp muốn tránh trở thành một phần của một bong bóng công nghệ khác sắp vỡ. Trong trường hợp đó, điểm khác biệt chính sẽ là đặt ra kỳ vọng thực tế và tập trung vào một mô hình tạo ra lợi nhuận bền vững, thay vì chỉ dựa vào những tiến bộ công nghệ.

Các công ty dotcom hầu hết đều thiếu nguồn doanh thu bền vững, nhưng việc triển khai AI thành công cho thấy một đề xuất giá trị rõ ràng và lợi nhuận có thể định lượng được. Dù sao đi nữa, doanh nghiệp phải tránh cái bẫy chạy theo AI như một công nghệ bắt buộc chỉ vì muốn trở thành người áp dụng AI; thay vào đó, họ phải tập trung vào việc giải quyết các vấn đề thực tế bằng giải pháp công nghệ phù hợp nhất với nhu cầu của mình.

Đến cuối những năm 1990, các khoản đầu tư vào các công ty dotcom trên NASDAQ đã giảm 80%. Nhưng từ thảm họa tài chính đó, những gã khổng lồ kinh doanh như Amazon, Google và eBay đã trỗi dậy. Những công ty này nằm trong số những công ty đã thành công trong việc kết hợp đổi mới sáng tạo với các hoạt động kinh doanh truyền thống. Họ đã xem xét các vấn đề trước và tận dụng sự đổi mới của World Wide Web để giải quyết những vấn đề đó, không giống như nhiều công ty khác chỉ phát triển giải pháp rồi mới tìm kiếm các lĩnh vực để áp dụng hồi cứu. Cuộc cách mạng AI là có thật, nhưng thành công bền vững đòi hỏi một tầm nhìn đầy tham vọng nhưng thực tế.

Khi chúng ta hướng công nghệ đến năm 2030, doanh nghiệp trang bị cho AI những kỳ vọng được đo lường, đầu tư được tính toán và thực hiện có kỷ luật sẽ nhận ra giá trị chuyển đổi của nó; một vị thế tốt hơn nhiều so với những doanh nghiệp đang sa đà vào cơn sốt đầu cơ, dễ trở thành nạn nhân của bong bóng công nghệ tiếp theo.