Tác động của trí tuệ nhân tạo đến việc làm

Báo cáo mới nhất của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF - International Monetary Fund) về tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) và AI sáng tạo (genAI) giống như một câu chuyện về “thời tốt nhất, thời tồi tệ nhất”.

Thế giới đang trên “bờ vực của một cuộc cách mạng công nghệ có thể thúc đẩy năng suất, thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu và tăng thu nhập trên toàn thế giới” - IMF có trụ sở tại Washington cho biết trong một bài đăng trên blog gần đây. Tuy nhiên, AI và genAI cũng có thể “thay thế việc làm và làm sâu sắc thêm sự bất bình đẳng.”

IMF nhận thấy kết quả phân tích mới về AI và việc làm là “đáng chú ý” và cho biết gần 40% việc làm trên toàn cầu sẽ chịu tác động của genAI. Con số đó có thể còn cao hơn - 60% - ở các nền kinh tế tiên tiến như Mỹ và Châu Âu.

Kết quả là, bất bình đẳng thu nhập có thể gia tăng ngay cả khi bất bình đẳng giàu nghèo tăng lên, cơ quan này cho biết. Nói cách khác, tiền lương có thể giảm trong khi các công ty thậm chí còn hoạt động tốt hơn nhờ tăng năng suất liên quan đến AI.

Mặc dù những xu hướng đó có vẻ đáng lo ngại nhưng nghiên cứu cũng cho thấy khoảng một nửa số công việc bị ảnh hưởng bởi AI và genAI có thể được hưởng lợi từ việc nâng cao năng suất. Tuy nhiên, đối với 50% còn lại, các công cụ genAI có thể được sử dụng để thực hiện các nhiệm vụ do con người thực hiện, điều này có thể làm giảm nhu cầu lao động, dẫn đến giảm lương và giảm tuyển dụng.

Trong những trường hợp cực đoan nhất, một số công việc có thể biến mất.

Nhiều nghiên cứu đã dự đoán khả năng công việc sẽ bị thay thế bởi AI. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, AI có khả năng bổ sung cho công việc của con người. Nếu mức tăng năng suất đủ lớn, mức thu nhập có thể tăng cao đối với hầu hết người lao động. Trong bối cảnh đang phát triển, các nền kinh tế tiên tiến và các thị trường mới nổi phát triển hơn cần tập trung vào việc nâng cấp khung pháp lý và hỗ trợ tái phân bổ lao động, đồng thời bảo vệ những người bị ảnh hưởng bất lợi.

Công việc cao cấp có thể bị ảnh hưởng

Theo IMF, trong lịch sử, tự động hóa và CNTT có xu hướng ảnh hưởng đến những công việc thường ngày, nhưng một trong những điều khiến AI trở nên khác biệt là khả năng tác động đến những công việc đòi hỏi kỹ năng cao.

Kết quả là, các nền kinh tế tiên tiến phải đối mặt với rủi ro lớn hơn từ AI - nhưng cũng có nhiều cơ hội hơn để tận dụng lợi ích của nó - so với các nền kinh tế thị trường mới nổi và đang phát triển.

Khả năng gián đoạn thị trường lao động do sự phát triển nhanh chóng của các công cụ genAI là điều mà Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF - World Economic Forum) đã nhấn mạnh vào mùa thu năm ngoái. WEF kết luận rằng mặc dù genAI có thể loại bỏ 85 triệu việc làm trên toàn cầu vào năm 2025, nhưng nó cũng sẽ tạo ra 97 triệu việc làm mới trong các lĩnh vực từ dữ liệu lớn và học máy đến bảo mật thông tin và tiếp thị kỹ thuật số.

Theo một nghiên cứu mới của công ty công nghệ và nội dung toàn cầu Thomson Reuters, vai trò AI hiện chiếm 27% tổng số công việc công nghệ được quảng cáo ở Anh. Một phân tích về 6.073 vị trí công nghệ trực tiếp được quảng cáo trực tuyến mới đây cho thấy về cơ bản có 1.652 vị trí yêu cầu kỹ năng AI.

Các công việc yêu cầu kỹ năng AI được xác định là những công việc có AI trong chức danh của họ (tức là huấn luyện viên AI, người viết nội dung AI) hoặc các vai trò trong đó kỹ năng AI được liệt kê là yêu cầu hoặc trong số các trách nhiệm chính. Ngoài ra, một số vai trò chuyên gia AI mới đã xuất hiện trong các lĩnh vực pháp lý dọc, bao gồm “Trưởng bộ phận Mô hình Ngôn ngữ Lớn” và “Kiến trúc sư Hệ thống Tri thức Toàn cầu”.

Thomson Reuters cho biết nhu cầu về kỹ năng AI dự kiến sẽ tăng vào năm 2024 khi các doanh nghiệp chạy đua điều chỉnh lực lượng lao động và quy trình của họ để tận dụng tiềm năng của công nghệ.

WEF cũng đồng ý rằng genAI có khả năng tạo ra việc làm mới, bao gồm các nhà phát triển AI, kỹ sư và nhà khoa học làm việc trên các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) mà các công cụ genAI như ChatGPT. Các vai trò cụ thể trong lĩnh vực này không chỉ thuộc về các lập trình viên thiết kế các thuật toán, mà kỹ sư điện có thể nhận thấy ngày càng nhiều cơ hội nhờ nhu cầu về vi mạch tùy chỉnh để đào tạo và vận hành các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM).

WEF cho biết các nhà sản xuất chip đã tạo ra những công cụ thiết kế AI hiện đang được sử dụng để tạo ra những chip có khả năng trị giá hàng tỷ USD mỗi năm. Mặc dù chúng sẽ không thay thế các nhà thiết kế, nhưng thế mạnh bổ sung của chúng về tốc độ và hiệu quả chi phí mang lại cho các nhà sản xuất chip khả năng thiết kế mạnh mẽ hơn nhiều.

Sự phân chia kỹ thuật số tiềm năng

Nghiên cứu của IMF nhắc lại rằng đạo đức phải là trọng tâm của việc áp dụng AI. Mặc dù lợi ích của AI tại nơi làm việc đã được biết đến nhưng công nghệ này cũng có thể có tác động rất thực tế đến những người và tổ chức triển khai nó, bao gồm cả sự thiên vị, phân biệt đối xử và rủi ro đối với quyền riêng tư dữ liệu. Với việc tăng tốc áp dụng AI, cần phải quan tâm đến việc đảm bảo AI được sử dụng một cách minh bạch và có trách nhiệm, bắt đầu bằng việc xem xét phương pháp tiếp cận “đạo đức theo thiết kế - ethics by design” trong quá trình phát triển và triển khai.

Chìa khóa để nâng cao năng suất mà không cần thay thế công nhân đơn giản là giáo dục công chúng về cách sử dụng AI và các công cụ genAI một cách hiệu quả; điều đó sẽ làm cho công nghệ dễ tiếp cận hơn và dễ hiểu hơn, đồng thời ngăn chặn những khoảng cách kỹ thuật số này xảy ra trước khi quá muộn.

Trên thực tế, theo IMF, những người lao động khai thác khả năng của AI có thể sẽ thấy năng suất và tiền lương của họ tăng lên, trong khi những người không khai thác được khả năng này sẽ bị tụt lại phía sau. Cơ quan này chỉ ra genAI có thể giúp những người lao động ít kinh nghiệm nâng cao năng suất của họ nhanh hơn. Người lao động trẻ tuổi có thể dễ dàng tận dụng các cơ hội hơn, trong khi người lớn tuổi có thể gặp khó khăn trong việc thích nghi.

Cơ hội việc làm mới nhờ AI

Một khảo sát cho thấy phần lớn các nhà tuyển dụng trên toàn thế giới vẫn lạc quan rằng những công nghệ mới nổi như genAI và học máy sẽ thực sự tạo ra nhiều việc làm hơn là loại bỏ.

Theo khảo sát, các công ty nắm bắt những công nghệ mới này, trong đó nhiều công ty đang tìm cách thuê hoặc nâng cao kỹ năng cho những tài năng hiện có để tận dụng khả năng tăng năng suất tiềm năng.

Dự đoán có tới 29% nhiệm vụ công việc liên quan đến máy tính có thể được tự động hóa bằng AI, cùng với 28% công việc của các chuyên gia chăm sóc sức khỏe và kỹ thuật trong lĩnh vực đó. Các lĩnh vực khác có mức độ tiếp xúc với tự động hóa cao nhất là các vị trí hành chính (46%) và các nhiệm vụ trong ngành pháp lý (44%). Không có gì đáng ngạc nhiên, những công việc ít có khả năng bị ảnh hưởng nhất có xu hướng thuộc các lĩnh vực đòi hỏi nhiều sức lực như xây dựng (6%) và bảo trì (4%).

Các vai trò mới sẽ xuất hiện như Nhà tích hợp AI - chuyển đổi thiết kế công việc để tích hợp công nghệ và nâng cao công việc của con người - và những người đào tạo lại kỹ năng sẽ đào tạo và phát triển con người cho công việc mà con người có vị trí riêng để làm.

Nghiên cứu cũng cho thấy gần 90% số người được hỏi mong đợi việc đào tạo AI cơ bản sẽ trở thành bắt buộc đối với tất cả các chuyên gia vào năm 2030.