Nghị viện châu Âu thông qua Đạo luật Trí tuệ nhân tạo AI

Sau nhiều tháng tranh cãi, Nghị viện Châu Âu (EP - European Parliament) đã ký ban hành luật toàn diện đầu tiên trên thế giới để quản lý trí tuệ nhân tạo (AI).

Các thành viên của Nghị viện Châu Âu (MEPs - Members of the EP) đã bỏ phiếu với 523 phiếu thuận và 46 phiếu chống, với 49 phiếu trắng, thông qua một văn bản đã được 27 quốc gia thành viên Liên minh Châu Âu đồng ý về nguyên tắc vào tháng 12 năm 2023.

Theo văn bản cuối cùng, quy định này nhằm mục đích thúc đẩy “sự phát triển đáng tin cậy của AI và lấy con người làm trung tâm, đồng thời đảm bảo mức độ bảo vệ cao cho sức khỏe, an toàn, các quyền cơ bản và bảo vệ môi trường trước tác hại của hệ thống trí tuệ nhân tạo”.

Hình phạt khắc nghiệt

Luật sẽ áp dụng cho bất kỳ công ty nào kinh doanh tại EU và cho phép phạt tới 7% doanh thu toàn cầu hoặc 35 triệu euro, tùy theo mức nào cao hơn, đối với những công ty không kiểm soát việc sử dụng AI của mình.

Phần lớn cuộc tranh luận công khai xoay quanh các giới hạn mà nó áp đặt đối với việc sử dụng hệ thống nhận dạng sinh trắc học của cơ quan thực thi pháp luật, nhưng các ứng dụng thương mại của AI phải đối mặt với lệnh cấm chấm điểm xã hội và sử dụng AI để thao túng hoặc khai thác các lỗ hổng của người dùng.

Đạo luật cũng quy định quyền của người tiêu dùng được khiếu nại về việc doanh nghiệp sử dụng AI không phù hợp và nhận được những lời giải thích có ý nghĩa cho các quyết định của AI ảnh hưởng đến quyền lợi của họ.

Lời giải thích đầy ý nghĩa của văn bản cuối cùng định nghĩa AI là “một hệ thống dựa trên máy được thiết kế để hoạt động với các mức độ tự chủ khác nhau và có thể thể hiện khả năng thích ứng sau khi triển khai và đối với các mục tiêu rõ ràng hoặc tiềm ẩn, từ đầu vào mà nó nhận được, suy ra cách thực hiện, tạo ra các kết quả đầu ra như dự đoán, nội dung, đề xuất hoặc quyết định có thể ảnh hưởng đến môi trường vật lý hoặc ảo”.

Các nhà lập pháp đã áp dụng cách tiếp cận dựa trên rủi ro, dẫn đến một số hành vi bị cấm trong văn bản cuối cùng. Việc thu thập hình ảnh khuôn mặt từ Internet hoặc CCTV (closed circuit television - camera giam sát) để tạo cơ sở dữ liệu nhận dạng khuôn mặt, chấm điểm xã hội và AI nhằm thao túng hành vi của con người hoặc khai thác lỗ hổng của con người sẽ bị cấm.

Các lĩnh vực sử dụng AI có rủi ro cao khác bao gồm cơ sở hạ tầng quan trọng, giáo dục và đào tạo nghề, việc làm, các dịch vụ thiết yếu như chăm sóc sức khỏe hoặc ngân hàng, cũng như thực thi pháp luật, di cư và quản lý biên giới, công lý và các quy trình dân chủ.

Hạn chế về AI tại nơi làm việc

Do “sự mất cân bằng quyền lực”, các điều khoản rõ ràng cũng được đặt ra để đảm bảo sự bảo vệ tốt hơn cho nhân viên. Hệ thống AI sẽ không thể được sử dụng để nhận biết cảm xúc ở nơi làm việc hoặc trong giáo dục.

“Bản chất xâm phạm của các hệ thống này… có thể dẫn đến sự đối xử bất lợi hoặc bất lợi đối với một số thể nhân hoặc toàn bộ nhóm của họ. Do đó, việc đưa ra thị trường, đưa vào sử dụng hoặc sử dụng các hệ thống AI nhằm mục đích phát hiện trạng thái cảm xúc của các cá nhân trong các tình huống liên quan đến nơi làm việc và giáo dục nên bị cấm. Luật cấm này không nên áp dụng đối với các hệ thống AI được đưa ra thị trường vì lý do y tế hoặc an toàn, chẳng hạn như các hệ thống dành cho mục đích trị liệu”, luật cho biết.

MEP chịu trách nhiệm chỉ đạo luật thông qua Ủy ban Thị trường Nội bộ của Quốc hội (Parliament’s Internal Market Committee). Ngoài ra, “Người lao động và công đoàn sẽ phải được thông báo về việc sử dụng trí tuệ nhân tạo trên họ và tất cả nội dung do AI tạo ra sẽ được chỉ định rõ ràng . Cuối cùng, công dân sẽ có quyền giải thích và sử dụng quy trình khắc phục tập thể, trong khi những người triển khai sẽ có nghĩa vụ đánh giá tác động của hệ thống AI đối với các quyền cơ bản của những người bị ảnh hưởng”.

Sự quan tâm của công nghệ lớn

Tuy nhiên không phải tất cả đều hài lòng. Nhóm MEP cánh tả cho biết quy định này được đưa ra gấp rút và luật “ưu tiên lợi ích của Big Tech hơn sự an toàn của người dân”, chỉ ra rằng thiếu các hạn chế có ý nghĩa đối với những gì doanh nghiệp có thể làm.

“Các công ty sẽ phải tự đánh giá xem hệ thống AI mà họ đưa ra thị trường có rủi ro cao hay không. Quy định về AI cần được cải thiện sâu sắc để đặt lợi ích của người dân lên hàng đầu khi nói đến các sản phẩm nguy hiểm”, nhóm cho biết.

Đạo luật cuối cùng bao gồm các biện pháp hỗ trợ đổi mới và các doanh nghiệp vừa và nhỏ, chẳng hạn như quy định và thử nghiệm trong thế giới thực sẽ được thiết lập ở cấp quốc gia và giúp các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMB) và công ty khởi nghiệp có thể tiếp cận được, để phát triển và đào tạo AI trước vị trí của nó trên thị trường.

Không hề xoa dịu những người chỉ trích, biện pháp này đã khiến thành viên MEP cánh tả cảnh báo. “Quy định này cho phép các công ty phát triển hệ thống AI tự do thử nghiệm sản phẩm của họ, trong những điều kiện nhất định, trong môi trường thực tế như trên đường phố hoặc trực tuyến. Do đó, quy định này đặt sự an toàn của người dân sang một bên và đặt lợi ích của những người siêu giàu làm trung tâm”.

Để trở thành luật của EU, văn bản cuối cùng vẫn cần được Hội đồng châu Âu (European Council), gồm các nguyên thủ quốc gia hoặc chính phủ của 27 quốc gia thành viên EU, chính thức thông qua. Đạo luật này sau đó sẽ có hiệu lực sau 20 ngày kể từ khi được công bố trên Tạp chí Chính thức của EU (EU’s Official Journal). Tuy nhiên, không phải tất cả các điều khoản của nó sẽ có hiệu lực ngay lập tức vào ngày đó. Lệnh cấm các hành vi bị cấm sẽ có hiệu lực sau sáu tháng; quy tắc thực hành, chín tháng sau; quy tắc AI có mục đích chung, 12 tháng sau; và nghĩa vụ đối với các hệ thống có rủi ro cao, 36 tháng sau.

Tạm thời, một “Văn phòng AI” đặc biệt sẽ được thành lập để hỗ trợ các công ty bắt đầu tuân thủ các quy tắc trước khi chúng có hiệu lực. Văn phòng này đã bắt đầu tuyển dụng nhân viên.