Trí tuệ nhân tạo có tác động đến công việc cần kỹ năng cao hay không?

Một báo cáo mới của Viện Brookings về AI sáng tạo (genAI) phát hiện ra rằng một nhân viên công nghệ càng có trình độ cao thì càng dễ bị công nghệ thay thế công việc của mình.

Theo Brookings, một công ty nghiên cứu chính sách công phi lợi nhuận có trụ sở tại Washington, điều này khác biệt đáng kể so với các công nghệ tự động hóa trước đây vốn chủ yếu thay thế lao động chân tay hoặc lao động có trình độ thấp.

Mặc dù ngày nay nhân viên CNTT có thể làm việc ở hầu hết mọi tổ chức, genAI sẽ có tác động lớn nhất đến các công việc ở các khu vực công nghệ cao như Thung lũng Silicon, Seattle, WA và Cambridge, MA, nơi tập trung nhiều lao động có trình độ cao. Báo cáo khẳng định rằng các công cụ genAI sẽ nhắm mục tiêu vào các nhiệm vụ nhận thức - chẳng hạn như viết, mã hóa và phân tích dữ liệu - tác động đến các chuyên gia trong các lĩnh vực như phát triển phần mềm, phân tích pháp lý và tài chính.

Báo cáo thách thức các phân tích trước đó dự đoán genAI chủ yếu sẽ tự động hóa các nhiệm vụ thường xuyên, lặp đi lặp lại và nhấn mạnh đến rủi ro ngày càng tăng đối với các công việc văn phòng và người lao động có trình độ học vấn cao. Nhưng các nhà nghiên cứu của Brookings cho biết công nghệ này khó có thể loại bỏ hoàn toàn các công việc. Thay vào đó, nó sẽ tạo ra một kịch bản mà các chuyên gia phải làm việc cùng với AI, sử dụng nó như công cụ tăng cường thay vì thay thế hoàn toàn.

GenAI đã chứng minh được là một trình mã hóa hiệu quả, hỗ trợ các nhà phát triển tạo ra các ứng dụng mới. Điều đó, cùng với thực tế là nhu cầu về các nhà phát triển phần mềm lành nghề đang tăng lên, sẽ thúc đẩy việc áp dụng genAI.

Công ty nghiên cứu IDC đã dự báo tình trạng thiếu hụt bốn triệu nhà phát triển trong năm nay và Cục Thống kê Lao động Hoa Kỳ (BLS) dự kiến sẽ có gần 200.000 việc làm dành cho nhà phát triển được mở ra hàng năm cho đến năm 2030. Theo một nghiên cứu của Gartner Research, đến năm 2027, các công cụ genAI có thể hỗ trợ việc tạo, thử nghiệm và vận hành phần mềm dự kiến sẽ được một nửa số kỹ sư phần mềm doanh nghiệp áp dụng.

Theo một số chuyên gia, báo cáo của Brookings đưa ra một trường hợp thuyết phục rằng AI sẽ có tác động độc đáo đến những người lao động trí óc và các khu vực công nghệ cao. Mặc dù đây là sự thay đổi quan trọng so với những làn sóng tự động hóa trước đây, nhưng điều đó không có nghĩa là AI sẽ hoàn toàn loại bỏ các công việc cấp thấp. Thay vào đó, ảnh hưởng của AI sẽ lan rộng, định hình lại các ngành công nghiệp ở nhiều cấp độ.

Mặc dù người lao động chân tay ít bị ảnh hưởng hơn vì robot chưa thay thế hoàn toàn hầu hết các công việc đó, nhưng robot hỗ trợ AI đang gia tăng, và có thể sự gián đoạn công việc chân tay sẽ xảy ra vào một thời điểm nào đó trong tương lai.

Liệu AI có là cứu cánh cho những công việc cấp thấp không?

Theo một nghiên cứu từ khảo sát được Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York công bố vào tháng 10, gần bốn trong số 10 người Mỹ tin rằng genAI có thể làm giảm số lượng việc làm hiện có, và Diễn đàn Kinh tế Thế giới phát hiện ra rằng gần một nửa (44%) kỹ năng của người lao động sẽ bị gián đoạn trong năm năm tới - và 40% nhiệm vụ sẽ bị ảnh hưởng bởi việc sử dụng các công cụ genAI và các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) hỗ trợ chúng.

Kết quả của trên nêu bật nỗi lo lắng ngày càng tăng của những người lao động trẻ tuổi về việc AI thay thế công việc. Cuộc khảo sát trên đối với 1.874 người lao động toàn thời gian và bán thời gian từ Mỹ, Canada, Ấn Độ và Úc - trong đó khoảng hai phần ba là những người lao động mới vào nghề, cho thấy 34% đang theo đuổi các khóa học cấp chứng chỉ hoặc bằng cấp chuyên môn, 32% đang khởi nghiệp kinh doanh riêng hoặc tự kinh doanh và 28% thậm chí còn làm thêm công việc hợp đồng bán thời gian hoặc công việc tự do để bổ sung thu nhập.

Mặc dù báo cáo của Brookings khẳng định rằng AI sẽ chủ yếu ảnh hưởng đến các công việc có kỹ năng cao, nhưng có bằng chứng cho thấy AI sẽ tiếp tục thay thế các công việc có mức lương thấp, lặp đi lặp lại, bao gồm:

• Dịch vụ khách hàng và tổng đài: Chatbot AI và trợ lý ảo đã thay thế các công việc tổng đài cấp đầu vào. Các tập đoàn lớn đang tích hợp các nền tảng dịch vụ khách hàng do AI điều khiển, giảm nhu cầu về đại diện con người.

• Vai trò hành chính và văn phòng: Công cụ AI tạo ra có thể tự động hóa quá trình xử lý tài liệu, phản hồi email, lập lịch và nhập dữ liệu, những vai trò mà nhân viên hành chính thường đảm nhiệm.

• Tự động hóa bán lẻ và thức ăn nhanh: Hệ thống tự thanh toán bằng AI, chế biến thực phẩm bằng robot và quản lý hàng tồn kho tiếp tục làm giảm nhu cầu về nhân công trong bán lẻ và dịch vụ thực phẩm.

Do đó, trong khi Brookings cho rằng AI sẽ ảnh hưởng nặng nề nhất đến các công việc công nghệ cao, thì có lẽ chính xác hơn khi nói rằng AI sẽ ảnh hưởng đến nhiều loại công việc ở mọi cấp độ kỹ năng, chuyên gia cho biết.

Theo chuyên gia, các xu hướng chính cần theo dõi bao gồm:

• Vai trò mới và công việc được AI tăng cường: Nhiều chuyên gia sẽ cần chuyển từ các công việc hoàn toàn mang tính kỹ thuật sang các vai trò đòi hỏi sự hợp tác giữa con người và AI. Ví dụ, kỹ sư phần mềm có thể chuyển sang đào tạo và giám sát mô hình AI thay vì lập trình từ đầu.

• Sáng kiến nâng cao và đào tạo lại kỹ năng: Chính phủ và các tập đoàn sẽ cần đầu tư vào các chương trình đào tạo lại lực lượng lao động để giúp những người lao động bị mất việc chuyển sang vai trò đòi hỏi sự phán đoán, sáng tạo và giám sát của con người đối với các hệ thống AI.

• Mô hình lực lượng lao động kết hợp: Các công ty sẽ tích hợp AI vào quy trình làm việc nhưng vẫn yêu cầu nhân viên xử lý các vấn đề phức tạp, cân nhắc về mặt đạo đức và tương tác với khách hàng mà AI không thể sao chép hoàn toàn.

Thay vì coi AI là kẻ hủy hoại việc làm, tốt hơn là nên coi nó là động lực cho sự chuyển đổi. Người lao động trong mọi ngành sẽ cần phải thích nghi, đào tạo lại kỹ năng và học cách hợp tác với AI thay vì cạnh tranh với nó. Thách thức chính đối với các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp sẽ là đảm bảo rằng các thay đổi kinh tế do AI thúc đẩy không làm trầm trọng thêm bất bình đẳng hiện có mà thay vào đó tạo ra các cơ hội mới trên mọi khu vực và ngành nghề.

Sự xuất hiện của các công cụ genAI trong kinh doanh sẽ cho phép người lao động hướng tới những nỗ lực sáng tạo hơn, miễn là họ học cách sử dụng các công cụ mới và thậm chí hợp tác với chúng. Điều sẽ xuất hiện là mối quan hệ cộng sinh với công nghệ ngày càng chủ động đòi hỏi nhân viên phải liên tục học các kỹ năng mới và thích nghi.

Phân tích của Gartner: Brookings đã sai

Ở một quan điểm khác, phân tích của Gartner cho thấy sự không đồng tình với những phát hiện trong báo cáo của Brookings.

Theo một nhà phân tích từ Gartner, AI chắc chắn sẽ tự động hóa một số nhiệm vụ, thậm chí có thể là các vai trò, theo thời gian. Tuy nhiên, việc gộp chung genAI với tự động hóa trong báo cáo của Brookings là một ngụy biện. Trong nhiều trường hợp, tác động của genAI đến năng suất là hiệu ứng bậc hai. GenAI tạo ra mối quan hệ đặc biệt với người lao động, thay đổi người lao động và sự thay đổi đó tác động đến năng suất.

Gartner phát hiện ra rằng những người lao động ít kinh nghiệm trong các vai trò ít phức tạp, chẳng hạn như tổng đài, đã thấy năng suất tăng lên - không phải từ khả năng tự động hóa của AI, mà từ khả năng giúp họ học công việc hiệu quả hơn. Điều đó, đến lượt nó, dẫn đến năng suất cao hơn từ những người lao động sử dụng genAI, một hiện tượng được gọi là "nén kinh nghiệm" hoặc khả năng của công nghệ để đẩy nhanh quá trình học.

Nhà phân tích của Gartner lập luận rằng GenAI thúc đẩy năng suất cho những người lao động có nhiều kinh nghiệm trong những vai trò phức tạp, như tài chính doanh nghiệp hoặc kỹ thuật phần mềm, bằng cách hoạt động như một đối tác tư duy.