Sáu lưu ý với nhà đầu tư khi mua trái phiếu doanh nghiệp

Thưa ông, gần đây, không ít trái chủ phản ánh rằng trong quá trình mua trái phiếu doanh nghiệp, họ cứ tưởng đó là cũng na ná tiền gửi tiết kiệm do được phân phối qua hệ thống ngân hàng. Vậy, trái phiếu doanh nghiệp cần được hiểu như thế nào cho đúng?

Trái phiếu doanh nghiệp là một loại sản phẩm tài chính, chứng khoán xác nhận nghĩa vụ trả nợ gốc, lãi của doanh nghiệp đối với nhà đầu tư sở hữu trái phiếu. Nhà đầu tư trái phiếu sẽ được hưởng mức lãi suất nhất định và được doanh nghiệp trả lãi, gốc khi trái phiếu đến hạn.

Theo thông lệ quốc tế và quy định của pháp luật của Việt Nam, trái phiếu doanh nghiệp là loại chứng khoán do doanh nghiệp phát hành theo nguyên tắc tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm.

Do đó, trái phiếu thường có độ rủi ro cao hơn các sản phẩm tiết kiệm ngân hàng và phần chênh lệch cao hơn so với lãi suất tiết kiệm chính là rủi ro mà nhà đầu tư chấp nhận khi mua trái phiếu doanh nghiệp.

 Trái phiếu doanh nghiệp được chia ra làm 2 loại. Đó là trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ và trái phiếu doanh nghiệp phát hành công chúng. Trong đó, trái phiếu doanh nghiệp phát hành ra công chúng được sàng lọc kỹ hơn.

Thời gian qua, đa số trái phiếu được phát hành theo hình thức riêng lẻ. Vậy, theo ông, trái phiếu phát hành theo hình thức này phù hợp đối tượng nhà đầu tư nào?

Với đặc điểm như đã nêu trên, trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ là sản phẩm tài chính phù hợp với các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là tổ chức hoặc cá nhân có kiến thức đầu tư, năng lực tài chính và khả năng tự chịu trách nhiệm về quyết định đầu tư của mình.

Tuy nhiên, các sự kiện vừa qua cho thấy, có một bộ phận các nhà đầu tư cá nhân mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ khi chưa thực sự hiểu về trái phiếu, mặc dù đã được các cơ quan quản lý khuyến nghị nhiều lần nhưng vẫn mua chỉ vì lãi suất cao.

Ngoài nền tảng kiến thức, theo ông, nhà đầu tư chuyên nghiệp cần quan tâm thêm những yếu tố nào trước khi đưa quyết định đầu tư trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ?

Khi được giới thiệu mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ hoặc có ý định đầu tư trái phiếu doanh nghiệp nói chung, trước hết, nhà đầu tư cá nhân cần yêu cầu tổ chức phân phối cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác về doanh nghiệp phát hành, trái phiếu và xem xét nhiều yếu tố khác.

Thứ nhất, doanh nghiệp phát hành là ai? Hoạt động sản xuất kinh doanh như thế nào, trong lĩnh vực gì?...

Thứ hai, tình hình tài chính của doanh nghiệp phát hành như thế nào? Hệ số nợ của doanh nghiệp (mức vốn vay/ vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp) ở mức nào? Kết quả hoạt động kinh doanh, các chỉ tiêu về năng lực trả lãi, đặc biệt là tỷ lệ tiền mặt trên nợ ngắn hạn cao nghĩa là áp lực trả nợ thấp, có khả năng thanh khoản ngắn hạn tốt.

Thứ ba, lịch sử phát hành và thanh toán gốc, lãi trái phiếu đã phát hành như thế nào? Nên lựa chọn những doanh nghiệp đã có lịch sử thanh toán gốc, lãi trái phiếu đầy đủ, đúng hạn, đảm bảo các cam kết với nhà đầu tư.

Thứ tư là trái phiếu có bảo đảm hay không. Trái phiếu có tài sản đảm bảo hoặc được bảo lãnh thanh toán thông thường có mức rủi ro thấp hơn. Ngoài ra, cũng cần tìm hiểu thông tin về tài sản đảm bảo, bao gồm cả thông tin cụ thể về từng tài sản đảm bảo, tài sản đảm bảo được đăng ký giao dịch bảo đảm trên Cổng thông tin về đăng ký giao dịch bảo đảm và giá trị của tài sản đảm bảo.

Thứ năm, trái phiếu có điều kiện, điều khoản như thế nào? Các quyền lợi, nghĩa vụ của chủ sở hữu trái phiếu, các cam kết đối với trái phiếu, nghĩa vụ của doanh nghiệp phát hành, nghĩa vụ của tổ chức phân phối đối với trái phiếu như thế nào? Nhà đầu tư cần đọc, hiểu và nắm rõ các quy định này tại văn kiện trái phiếu và các bản công bố thông tin của doanh nghiệp phát hành.

Thứ sáu, nhà đầu tư cũng cần lưu ý việc các ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán phân phối trái phiếu doanh nghiệp không có nghĩa là các tổ chức này đảm bảo an toàn cho việc mua trái phiếu. Các tổ chức này chỉ là doanh nghiệp cung cấp dịch vụ, hưởng phí dịch vụ từ doanh nghiệp phát hành mà không chịu trách nhiệm về việc doanh nghiệp có hoàn trả gốc và lãi trái phiếu khi đến hạn hay không. Rủi ro của trái phiếu vẫn là rủi ro của doanh nghiệp phát hành.

Trong trường hợp doanh nghiệp phát hành trái phiếu không thể thanh toán nợ đúng hạn, quyền lợi của nhà đầu tư sẽ được giải quyết như thế nào?

Theo quy định của pháp luật, trường hợp doanh nghiệp không thể thanh toán nợ, bao gồm nợ trái phiếu và lâm vào tình trạng phá sản thì việc xử lý tài sản của doanh nghiệp để trả nợ thực hiện theo thứ tự phân chia tài sản như sau: (i) Nghĩa vụ đối với người lao động; nghĩa vụ đối với Nhà nước; (ii) Nghĩa vụ đối với chủ nợ có tài sản bảo đảm, trong đó thứ tự thanh toán khi xử lý tài sản đảm bảo thực hiện theo thứ tự đăng ký giao dịch bảo đảm theo quy định của pháp luật; nghĩa vụ đối với chủ nợ không có tài sản bảo đảm; (iii) Chủ sở hữu doanh nghiệp.

Với nguyên tắc trái phiếu doanh nghiệp phát hành tự vay, tự trả, rủi ro của trái phiếu doanh nghiệp chủ yếu là khả năng doanh nghiệp không thanh toán đầy đủ, đúng hạn lãi, gốc.

Khi có khó khăn về thanh toán, doanh nghiệp và nhà đầu tư sẽ phải tự thỏa thuận thống nhất phương án xử lý phù hợp. Ví dụ như đàm phán hoán đổi trái phiếu; hoãn, giãn thời hạn thanh toán; xử lý tài sản đảm bảo; thỏa thuận thanh toán gốc, lãi trái phiếu bằng tài sản của doanh nghiệp (như bất động sản). Trường hợp không thỏa thuận được sẽ xử lý theo quyết định của tòa án.

Quay lại với diễn biến thị trường hiện nay, theo ông nhà đầu tư nên ứng xử ra sao cho đúng?

Các nhà đầu tư cũng không nên đánh đồng các loại trái phiếu trên thị trường, không nghe tin đồn thất thiệt. Các doanh nghiệp tốt vẫn có thể đảm bảo được các nghĩa vụ đã cam kết với nhà đầu tư.

Việc nghe theo tin đồn, yêu cầu bán tháo trái phiếu chưa đến hạn mà chưa đánh giá đúng tình hình có thể gây khó khăn cho doanh nghiệp, phải thu xếp vốn để mua lại trái phiếu khối lượng lớn trong thời gian ngắn thay vì dùng tiền để đầu tư sản xuất, kinh doanh, tạo dòng tiền trả lãi, gốc cho nhà đầu tư.

Bản thân nhà đầu tư cũng sẽ thiệt hại khi không được nhận các khoản tiền lãi đầu tư và các cam kết khác do bán trước hạn. Các nhà đầu tư cũng phải lưu ý rằng, mọi hành vi gây bất ổn của nhà đầu tư là vi phạm pháp luật và sẽ bị xử lý theo quy định.