Kỷ nguyên mới cho thị trường bán lại tài sản số

Một sự thay đổi thầm lặng nhưng quan trọng đang diễn ra trong thương mại điện tử. Trong nhiều thập kỷ, các công ty tạo ra sản phẩm kỹ thuật số - cho dù là vé, vật phẩm trò chơi hay phần mềm - đã bỏ lỡ một nguồn doanh thu khổng lồ: Họ chỉ kiếm tiền khi bán sản phẩm lần đầu tiên hoặc khi tính phí đăng ký định kỳ. Nếu khách hàng sau đó bán lại sản phẩm, công ty sẽ không nhận được gì; hoặc nếu một sản phẩm trở nên có giá trị hơn theo thời gian, giá trị gia tăng đó sẽ thuộc về những người bán lại chứ không phải công ty đã tạo ra nó.

Điều đó đang thay đổi. Công nghệ mới và quy định rõ ràng hơn cuối cùng đã giúp các công ty có thể kiếm được một phần từ mỗi lần bán lại. Tiền bản quyền bán lại kỹ thuật số, từng là một ý tưởng lý thuyết, giờ đây đã trở nên khả thi và có thể thực thi.

Với thực tế mới này, các câu hỏi trọng tâm rất rõ ràng: Các công ty có thể làm gì để khai thác nền kinh tế bán lại mới này? Sản phẩm kỹ thuật số nào phù hợp nhất với tiền bản quyền bán lại? Chiến lược nào có tiềm năng lớn nhất? Và các công ty phải cân nhắc những sự đánh đổi nào khi thiết kế mô hình tiền bản quyền bán lại? Dưới đây, là các khuyến nghị về cách điều hướng lĩnh vực kỹ thuật số này. Những luận điểm này dựa trên nghiên cứu học thuật về kinh tế học của phí bản quyền bán lại và kinh nghiệm thực tiễn trong ngành công nghiệp game tại các công ty có mô hình kinh doanh bao gồm phí bản quyền bán lại.

Nền kinh tế ngầm

Hàng tỷ USD lưu thông trên thị trường thứ cấp mà hầu hết các doanh nghiệp đều bỏ qua hoặc hạn chế. Trong cả hai trường hợp, họ đều đánh mất giá trị kinh tế được tạo ra trên thị trường thứ cấp và từ bỏ quyền kiểm soát hệ sinh thái sản phẩm của mình.

Đầu tiên, hãy xem xét vấn đề giá trị. Trong ngành công nghiệp hòa nhạc, nhà tổ chức chịu rủi ro khi sản xuất một buổi biểu diễn, nhưng doanh thu của họ bị giới hạn ở giá trị thực của vé. Nếu nhu cầu tăng đột biến, những người bán lại sẽ thu được toàn bộ khoản tiền chênh lệch và khiến nhà tổ chức trắng tay. Sự mất cân bằng này tách rời các nhà sản xuất khỏi giá trị thị trường thực sự của tác phẩm của họ, điều này đã khiến các cơ quan quản lý như chính phủ Anh tìm cách cấm bán lại vé trên giá trị thực để hạn chế tình trạng đầu cơ.

Thứ hai, hãy xem xét vấn đề kiểm soát. Khi một thị trường thứ cấp bị bỏ qua, nó thường biến thành một “thị trường xám” dễ bị lạm dụng. Trò chơi điện tử Football Ultimate Team là một ví dụ điển hình. Trước năm 2015, người chơi tự do giao dịch vật phẩm, tạo ra một nền kinh tế bất hợp pháp, nơi các trang web bên thứ ba tạo điều kiện cho các giao dịch bằng tiền thật, vi phạm các điều khoản của trò chơi. Nhà phát hành game Electronic Arts (EA) buộc phải áp đặt giới hạn giá nghiêm ngặt, điều này đã ngăn chặn các giao dịch bất hợp pháp nhưng lại phá hủy nền kinh tế giao dịch hợp pháp mà người chơi yêu thích. Tình thế khó xử mà EA phải đối mặt là phổ biến đối với nền kinh tế ngầm này: dung túng cho hoạt động không được kiểm soát hoặc áp đặt các hạn chế làm bóp nghẹt giao dịch hợp pháp.

Một môi trường mới

Hai sự phát triển quan trọng sau đã biến vấn đề này thành cơ hội: công nghệ tốt hơn và các quy định rõ ràng hơn.

Đầu tiên là “hợp đồng thông minh” - các quy tắc có thể lập trình chi phối cách người dùng tương tác với một vật phẩm kỹ thuật số. Quan trọng hơn, các tiêu chuẩn mới như ERC-721-C đã làm cho các quy tắc này, đặc biệt là về tiền bản quyền, được thực thi nghiêm ngặt. Không giống như các tiêu chuẩn cũ cho phép các thị trường bỏ qua phí bản quyền, ERC-721-C buộc mọi giao dịch phải tôn trọng logic tiền bản quyền của người tạo. Không quan trọng vật phẩm được bán ở đâu; mã đảm bảo người tạo nhận được phần của mình trước khi giao dịch hoàn tất. Bước tiến công nghệ này loại bỏ nhu cầu về người trung gian thu phí, loại bỏ rủi ro đối tác.

Thứ hai, bức tranh pháp lý đang thay đổi theo hướng có lợi cho mô hình tiền bản quyền dành cho người sáng tạo. Các cơ quan quản lý của Mỹ đã xem xét kỹ lưỡng các token blockchain trong nhiều năm; ví dụ, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ (SEC) đã ban hành thông báo Wells cho OpenSea vào năm 2024, cho thấy họ có khả năng sẽ đưa ra cáo buộc chính thức chống lại công ty này vì họ coi các token không thể thay thế (NFT - Non-Fungible Token: là một tài sản kỹ thuật số độc nhất vô nhị, được lưu trữ trên blockchain, đóng vai trò như chứng nhận quyền sở hữu và tính xác thực cho các vật phẩm số, như tranh, video, âm nhạc hoặc bất động sản. Mỗi NFT có một mã định danh riêng, không thể sao chép hay hoán đổi, cho phép xác minh chủ sở hữu qua sổ cái công khai - blockchain) được bán trên nền tảng của công ty là chứng khoán. Tuy nhiên, vào ngày 19 tháng 5 năm 2025, Ủy viên SEC Hester Peirce đã công khai tuyên bố rằng nhiều NFT “không phải là chứng khoán, bao gồm cả NFT được thiết kế để bồi thường cho người tạo ra chúng theo thời gian”, điều này báo hiệu rằng các công ty có thể xây dựng các nguồn doanh thu này mà không nhất thiết phải vi phạm luật chứng khoán.

Sản phẩm phù hợp

Không phải mọi sản phẩm số đều đủ điều kiện để được hưởng phí bản quyền bán lại. Để tận dụng mô hình này, sản phẩm phải vượt qua bài kiểm tra kinh tế ba phần:

- Loại trừ: Bạn có thể sở hữu nó không? Một tài sản chịu phí bản quyền phải là thứ mà một người dùng cụ thể kiểm soát và những người khác không.

- Bền vững: Nó có tồn tại lâu không? Mặt hàng phải tồn tại đủ lâu để được giao dịch.

- Có thể chuyển nhượng: Bạn có thể bán lại nó không? Nếu mặt hàng bị khóa trong tài khoản của người dùng, thì không thể tồn tại thị trường thứ cấp. Công nghệ phải cho phép chuyển nhượng an toàn, ngang hàng.

Dựa trên các bài kiểm tra này, năm loại nổi bật là mục tiêu chính cho mô hình mới này:

1. Đồ sưu tầm kỹ thuật số

Hãy nghĩ đến nghệ thuật kỹ thuật số, thẻ giao dịch quý hiếm hoặc các bản nhạc phiên bản giới hạn. Giá trị của chúng chủ yếu đến từ sự khan hiếm và sự quan tâm của cộng đồng. Giống như nghệ thuật vật lý, chúng thường được bán lại nhiều lần, với giá trị biến động dựa trên xu hướng và nhu cầu. Sự biến động này khiến chúng trở nên hoàn hảo cho tiền bản quyền vì nó cho phép người sáng tạo thu được giá trị từ mỗi lần giá tăng đột biến sau đó.

2. Vé sự kiện

Thị trường thứ cấp cho vé đã rất lớn, thường vượt xa thị trường chính về giá trị. Tiền bản quyền cho phép các nhà tổ chức thu được khoản tiền chênh lệch hiện đang thuộc về những người bán vé chợ đen. Thay vì chống lại thị trường thứ cấp, các nhà tổ chức có thể tham gia vào đó, đảm bảo rằng giá cao hơn trên các nền tảng bán lại vé sẽ quay trở lại với các nghệ sĩ và địa điểm tổ chức sự kiện.

3. Bất động sản ảo và ID

Khi thế giới kỹ thuật số mở rộng, “vị trí” trở nên quan trọng. Những thứ như đất kỹ thuật số trong metaverse hoặc tên người dùng cao cấp (như tên người dùng hiếm trên X hoặc tên miền ngắn) có giá trị cao và được giao dịch công khai. Đây thực chất là các tài sản bất động sản kỹ thuật số có thể tạo ra doanh thu tiền bản quyền đáng kể.

4. Quyền truy cập phần mềm

Giấy phép phần mềm có thể chuyển nhượng là một cơ hội thường bị bỏ qua. Hãy nghĩ đến “quyền sử dụng trọn đời” cho một sản phẩm SaaS hoặc “thẻ người sáng lập” cấp quyền truy cập cao cấp. Người mua sẽ trả giá cao hơn trên thị trường thứ cấp cho giấy phép vẫn giữ được tính hữu dụng lâu dài, cho phép nhà cung cấp phần mềm thu được giá trị ngay cả nhiều năm sau khi bán ban đầu.

5. Hàng hóa ảo

Các vật phẩm trong game như đồ trang trí hoặc vũ khí hiếm thường được giao dịch bằng tiền thật trên thị trường xám. Bằng cách chính thức hóa giao dịch này với tiền bản quyền, các nhà phát triển điều chỉnh động cơ của họ phù hợp với nền kinh tế của người chơi. Nếu người chơi giao dịch nhiều hơn, nhà phát triển sẽ kiếm được nhiều hơn, khuyến khích họ hỗ trợ một hệ sinh thái giao dịch sôi động, lành mạnh thay vì phá hủy nó.

Tác động chiến lược

Tiền bản quyền bán lại mang đến cho các công ty không chỉ một nguồn doanh thu mới; mà còn định hình lại mối quan hệ giữa sản phẩm, khách hàng và thương hiệu một cách cơ bản. Dưới đây là cách thức:

Doanh thu định kỳ và dữ liệu tốt hơn

Thay vì một giao dịch bán hàng một lần, bạn sẽ có một nguồn thu nhập định kỳ. Trong các thị trường năng động, điều này sẽ tích lũy đáng kể. Ví dụ, trong thời kỳ bùng nổ NFT năm 2021, các nền tảng đã thu về hàng triệu đô la phí giao dịch thứ cấp. Nhưng giá trị không chỉ là tiền mặt; mà còn là thông tin. Giá bán lại cung cấp tín hiệu theo thời gian thực về chính xác mức độ khách hàng đánh giá cao sản phẩm của bạn. Điều này cho phép các công ty định giá sản phẩm phát hành trong tương lai chính xác hơn, hoặc thậm chí điều chỉnh độ khan hiếm của các mặt hàng một cách linh hoạt dựa trên nhu cầu thị trường.

Hiệu ứng sở hữu và rào cản gia nhập thấp hơn

Khi khách hàng biết một mặt hàng có thể được bán lại, họ sẽ đối xử với nó khác đi. Nó ít giống như một khoản chi phí chìm và giống như một thứ bạn sở hữu hơn, và “hiệu ứng sở hữu” này có thể làm giảm ma sát tâm lý khi mua hàng. Một game thủ có thể do dự khi chi 20 USD cho một skin bị khóa vĩnh viễn vào tài khoản của họ. Nhưng nếu anh ta biết rằng mình có thể bán lại nó sau này, thì việc mua hàng sẽ dễ biện minh hơn. Hơn nữa, vì các công ty biết rằng họ sẽ kiếm được tiền bản quyền sau này, họ thường có thể định giá bán ban đầu thấp hơn, giảm rào cản gia nhập thị trường cho khách hàng mới. Sự kết hợp này thu hút một phân khúc người mua hoàn toàn mới, những người coi hàng hóa kỹ thuật số là tài sản lâu dài.

Sự gắn kết và duy trì

Chủ sở hữu duy trì sự gắn kết nhiều hơn so với người thuê hoặc người ngoài cuộc. Khi người dùng nắm giữ tài sản có giá trị có thể kiểm chứng, họ có động lực mạnh mẽ để tiếp tục hoạt động trong hệ sinh thái. Họ không chỉ là người tiêu dùng; họ là các bên liên quan. Vì công ty kiếm được tiền từ việc bán lại, nên họ có động lực để duy trì giá trị lâu dài của sản phẩm, trực tiếp phù hợp với lợi ích của khách hàng. Điều này tạo ra một vòng tuần hoàn tích cực: Công ty cập nhật sản phẩm để hỗ trợ giá trị tài sản, người dùng tiếp tục gắn kết để tận hưởng tiện ích đó, và khối lượng giao dịch tạo ra doanh thu để tài trợ cho việc phát triển tiếp theo.

Chiến lược triển khai

Một khi bạn quyết định sử dụng tiền bản quyền, bạn cần một chiến lược. Đây là bốn cách tiếp cận chính, và lựa chọn đúng đắn phụ thuộc vào sản phẩm và vị trí thị trường của bạn.

Mô hình hướng đến số lượng giao dịch: Tối đa hóa số lượng giao dịch

Mô hình này hoạt động tốt nhất cho các mặt hàng có tần suất giao dịch cao như thẻ giao dịch kỹ thuật số hoặc vật phẩm tiêu hao trong game. Mục tiêu là đưa mặt hàng đến tay càng nhiều người càng tốt. Bạn có thể đặt giá ban đầu thấp (hoặc thậm chí miễn phí) để tạo đà cho thị trường. Doanh thu đến từ tốc độ giao dịch cực nhanh. Bạn cần một thị trường có tính thanh khoản cao, nơi việc mua và bán diễn ra suôn sẻ.

Mô hình hướng đến giá trị cao cấp: Sự khan hiếm và độc quyền

Đây là mô hình dành cho hàng xa xỉ. Bán ít mặt hàng hơn với giá cao nhưng vẫn giữ một khoản phí bản quyền khiêm tốn. Điều này phù hợp với các phiên bản giới hạn, tác phẩm nghệ thuật số hoặc các định danh cao cấp như tên miền ngắn hoặc tên người dùng hiếm. Phí bản quyền ở đây phục vụ hai mục đích: Nó tạo ra doanh thu, nhưng nó cũng báo hiệu tính xác thực. Người tiêu dùng hàng xa xỉ muốn được đảm bảo rằng mặt hàng của họ là hàng chính hãng. Lịch sử blockchain thực thi phí bản quyền cũng cung cấp nguồn gốc chứng minh mặt hàng là hàng thật, điều này bảo vệ uy tín của thương hiệu.

Mô hình dựa trên nền tảng: Sở hữu thị trường

Đây là mô hình của Ticketmaster hoặc Steam. Bạn kiểm soát địa điểm giao dịch và có thể thu phí bản quyền. Lợi thế chiến lược ở đây là quyền kiểm soát: Bạn sở hữu dữ liệu khách hàng và trải nghiệm người dùng. Tuy nhiên, các thị trường độc quyền rất tốn kém và đối mặt với vấn đề “khởi đầu khó khăn”: thuyết phục người dùng từ bỏ các thị trường chung đã được thiết lập để chuyển sang một nền tảng mới.

Mô hình dựa trên hệ sinh thái: Hoạt động ở mọi nơi

Tạo ra các sản phẩm có thể được sử dụng và giao dịch trên nhiều trò chơi hoặc ứng dụng khác nhau. Điều này mang lại tiềm năng dài hạn lớn nhất vì sản phẩm của bạn có nhiều tiện ích hơn. Nếu một thanh kiếm có thể được sử dụng trong ba trò chơi khác nhau, nó vốn dĩ có giá trị hơn một thanh kiếm chỉ được sử dụng trong một trò chơi. Tuy nhiên, đây là chiến lược khó thực hiện nhất vì nó đòi hỏi phải làm cho mọi thứ hoạt động liền mạch trên các hệ sinh thái khác nhau. Đó là một chiến lược rủi ro cao, lợi nhuận cao dành cho các tập đoàn công nghiệp hoặc những người chơi thống trị có thể thiết lập các tiêu chuẩn.

Rủi ro và sự đánh đổi

Việc mở một thị trường bán lại buộc các công ty phải cân bằng doanh thu với sức khỏe của thị trường. Sự đánh đổi quan trọng nhất là ma sát so với doanh thu. Việc thêm phí bản quyền làm cho giao dịch trở nên đắt đỏ hơn, thực chất là đánh thuế vào tính thanh khoản. Nếu bạn tính phí quá cao, các nhà giao dịch sẽ ngừng giao dịch, hoặc tệ hơn, chuyển sang nền tảng khác bỏ qua phí bản quyền của bạn.

Thị trường NFT đã học được bài học này một cách cay đắng. Khi OpenSea, sàn giao dịch hàng đầu, áp dụng phí bản quyền, một đối thủ cạnh tranh tên là Blur đã ra mắt với mức phí bằng 0 để thu hút các nhà giao dịch chuyên nghiệp. Blur đã chiếm được một phần lớn thị trường chỉ trong vài tuần, buộc OpenSea phải cho phép tùy chọn phí bản quyền để tồn tại. Bài học rất rõ ràng: Bạn phải cân bằng giữa tỷ lệ phí bản quyền và tính thanh khoản (khối lượng giao dịch). Nếu bạn đặt mức phí quá cao trong một thị trường phụ thuộc vào thanh khoản, tính thanh khoản sẽ cạn kiệt và giao dịch sẽ dừng lại.

Cuối cùng, còn có rủi ro về sự biến động. Các nhà đầu cơ có thể cố gắng thao túng thị trường hoặc sử dụng bot để giao dịch trước người dùng thực, gây tổn hại cho cộng đồng của bạn. Các công ty cần coi đây là một thách thức về thiết kế, chứ không chỉ là một vấn đề kiểm soát. Bạn có thể sử dụng chính hợp đồng thông minh để thiết lập các rào cản, chẳng hạn như bắt buộc thời gian nắm giữ tối thiểu hoặc thiết lập “phí bản quyền giảm dần” (ví dụ: 50% trong tuần đầu tiên để ngăn chặn việc mua đi bán lại nhanh chóng, giảm xuống 5% sau đó). Thiết kế hướng đến sự ổn định cũng quan trọng như thiết kế hướng đến doanh thu.

Bắt đầu từ quy mô nhỏ

Công ty cuối cùng có thể biến việc bán lại thành doanh thu bền vững, chuyển từ mô hình bán một chiều sang nền kinh tế tuần hoàn nơi giá trị được duy trì. Để thành công, hãy bắt đầu từ quy mô nhỏ: triển khai dự án thí điểm, thử nghiệm tỷ lệ phí bản quyền và điều chỉnh dựa trên dữ liệu giao dịch thực tế. Với công nghệ đã sẵn sàng và các quy định rõ ràng, cơ hội đang mở ra cho các công ty để khẳng định vị thế của mình trong nền kinh tế bán lại.