RegTech – giải pháp tuân thủ mới của doanh nghiệp Việt

Khi độ phức tạp pháp lý vượt quá khả năng hấp thụ của nhân sự, công nghệ tuân thủ, hay RegTech (Regulatory Technology), bắt đầu được nhìn nhận như một giải pháp hiệu quả.

Sự chuyển dịch này không xuất phát từ trào lưu mà đến từ nhu cầu thực tế, khi doanh nghiệp không thể tiếp tục dựa vào mô hình vận hành truyền thống vốn phụ thuộc phần lớn vào con người.

Cách RegTech làm thay đổi vai trò con người

Hiểu đơn giản, RegTech là các giải pháp sử dụng dữ liệu và tự động hóa để giúp doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ pháp lý nhanh và chính xác hơn trong bối cảnh yêu cầu tuân thủ ngày càng phức tạp. Các nền tảng RegTech hoạt động dựa trên hai thành phần cốt lõi gồm chuẩn hóa dữ liệu và tự động hóa quy trình. Dữ liệu từ văn bản pháp luật, giao dịch, hợp đồng hoặc hồ sơ khách hàng được chuyển thành dạng có cấu trúc để hệ thống phân tích. Từ đó, các quy tắc pháp lý được lập trình thành luồng xử lý, kết hợp các công nghệ như học máy, phân tích ngôn ngữ hoặc mô hình dự báo để phát hiện bất thường, cảnh báo rủi ro và tạo báo cáo tự động.

Một số giải pháp RegTech nâng cao còn hỗ trợ rà soát hợp đồng, đánh dấu điều khoản rủi ro hoặc theo dõi luồng dữ liệu cá nhân theo thời gian thực. Đây là khả năng vượt xa mô hình nhân sự truyền thống, lý giải vì sao RegTech đang trở thành xu hướng toàn cầu với quy mô thị trường dự báo có thể vượt 70 tỉ đô la Mỹ vào năm 2030. Tại Việt Nam, thị trường RegTech đang ở giai đoạn đầu nhưng đã bắt đầu xuất hiện những ứng dụng thực tế và có dấu hiệu phát triển nhanh. Trong lĩnh vực tài chính và ngân hàng, eKYC được triển khai rộng rãi để xác minh danh tính khách hàng bằng đối chiếu dữ liệu dân cư và nhận diện khuôn mặt.

Thay vì coi tuân thủ là một khoản chi phí, doanh nghiệp cần xem đây là năng lực cạnh tranh để tiếp cận thị trường rộng hơn. Một hệ thống tuân thủ hiệu quả giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn dễ hơn, nâng cao uy tín với đối tác và giảm nguy cơ bị xử phạt. RegTech có thể trở thành công cụ giúp doanh nghiệp đạt được những lợi ích này với chi phí hợp lý và tốc độ nhanh hơn so với mô hình truyền thống.

Những thị trường đi trước như Anh, Singapore và Úc cho thấy RegTech phát triển mạnh khi có các doanh nghiệp đi đầu tạo ra sản phẩm phù hợp với nhu cầu tuân thủ ngày càng phức tạp. Tại Anh, ComplyAdvantage, Onfido và ClauseMatch đã xây dựng bộ công cụ chống rửa tiền, xác minh danh tính và quản trị tuân thủ phục vụ nhiều ngân hàng lớn và tổ chức tài chính quốc tế. Ở Singapore, Tookitaki và Silent Eight phát triển các giải pháp xử lý gian lận và đánh giá rủi ro giao dịch bằng trí tuệ nhân tạo (AI), được các định chế tài chính trong khu vực sử dụng rộng rãi để đáp ứng tiêu chuẩn giám sát cao hơn. Tại Úc, Arctic Intelligence và một số doanh nghiệp khác tập trung vào các công cụ phân tích rủi ro và chống gian lận trong bảo hiểm và tài chính, dựa trên dữ liệu lịch sử và mô hình dự báo.

RegTech mang lại những lợi ích rất rõ, đặc biệt trong các ngành có rủi ro tuân thủ cao. Khi quy trình được tự động hóa, doanh nghiệp giảm đáng kể lỗi do con người, rút ngắn thời gian xử lý và đảm bảo tính nhất quán trong báo cáo. Những tác vụ như kiểm tra chỉ tiêu, đối chiếu dữ liệu hay phát hiện giao dịch bất thường vốn tốn nhiều giờ làm việc có thể được thực hiện trong vài giây. Với mức độ hội nhập ngày càng sâu, việc đáp ứng chuẩn mực quốc tế về minh bạch và quản trị rủi ro là lợi thế lớn mà RegTech đem lại cho doanh nghiệp Việt Nam.

Tuy nhiên, công nghệ này cũng mang theo những thách thức. Dữ liệu pháp lý và dữ liệu nội bộ vẫn ở dạng rời rạc khiến việc tự động hóa gặp khó khăn. Hệ thống công nghệ cũ kỹ hoặc phân mảnh gây cản trở khi tích hợp giải pháp mới. Chi phí đầu tư ban đầu, cùng tâm lý e ngại thay đổi, dễ dẫn đến tình trạng doanh nghiệp muốn ứng dụng công nghệ nhưng không biết bắt đầu từ đâu. Quan trọng hơn, sự thiếu hụt nhân lực hiểu cả luật và công nghệ khiến doanh nghiệp khó đánh giá hiệu quả triển khai và khó phát huy hết tiềm năng của RegTech.

Hướng đi nào cho doanh nghiệp Việt?

Cần khẳng định, RegTech không làm giảm nhu cầu nhân sự, mà làm thay đổi bản chất công việc. Công nghệ đảm nhận các tác vụ lặp lại, còn những công việc mang tính đánh giá pháp lý, phân tích rủi ro và ra quyết định vẫn phụ thuộc vào con người. Hệ thống tự động không thể hiểu bối cảnh giao dịch, ý chí của các bên trong hợp đồng hay mức độ tinh vi của gian lận. Vì vậy, vai trò của nhân sự không biến mất, mà trở nên quan trọng hơn ở các khâu giám sát, xác minh và hiệu chỉnh.

Nhân sự chỉ bị thay thế khi họ phụ thuộc vào công nghệ quá mức, giao toàn quyền phán định cho hệ thống và đánh mất khả năng phân tích độc lập. Khi quyết định “đúng hay sai” của một quy trình, một rủi ro hoặc một hành vi được mặc định là kết quả của thuật toán thay vì qua thẩm định của con người, thì cá nhân đó không còn sử dụng công nghệ để nâng cao năng suất nữa mà đã rơi vào tình trạng lạm dụng và bị lệ thuộc. Điều cần thiết là giữ vai trò chủ động của con người trong toàn bộ vòng đời tuân thủ, để công nghệ chỉ đóng vai trò hỗ trợ, không trở thành cơ chế ra quyết định thay thế.

Trong bối cảnh nhiều cơ hội và thách thức đan xen, điều quan trọng nhất là doanh nghiệp xác định được hướng đi phù hợp. Trước tiên, cần tạo nền tảng dữ liệu nội bộ có cấu trúc vì đây là điều kiện tối thiểu để RegTech hoạt động chính xác. Khi văn bản, hợp đồng và báo cáo được lưu trữ theo chuẩn thống nhất, doanh nghiệp có thể kết nối dễ dàng với các công cụ tự động hóa. Đây không phải bài toán công nghệ phức tạp mà là yêu cầu về kỷ luật dữ liệu và cải thiện quy trình nội bộ.

Tiếp theo, doanh nghiệp nên lựa chọn các điểm bắt đầu có khả năng tạo hiệu quả sớm, thay vì triển khai trên diện rộng. Kiểm soát hóa đơn, theo dõi thời hạn pháp lý, quản lý dữ liệu cá nhân hoặc rà soát hợp đồng là những lĩnh vực đơn giản nhưng mang lại giá trị ngay. Khi đã vận hành ổn định, doanh nghiệp mới nên mở rộng sang các tác vụ phức tạp như phân tích bất thường hoặc dự báo rủi ro. Việc triển khai theo từng lớp giúp giảm rủi ro và tăng khả năng thành công trong dài hạn.

Một yếu tố không kém phần quan trọng là xây dựng nhóm nhân sự có khả năng giám sát hệ thống. Họ không cần lập trình nhưng phải hiểu logic hoạt động của công nghệ, biết cách phát hiện sai lệch và đánh giá tính hợp lý của kết quả. Điều này giúp doanh nghiệp không phụ thuộc vào nhà cung cấp và kiểm soát được rủi ro mới phát sinh từ việc tự động hóa.

Cuối cùng, doanh nghiệp cần thay đổi góc nhìn về tuân thủ. Thay vì coi tuân thủ là một khoản chi phí, doanh nghiệp cần xem đây là năng lực cạnh tranh để tiếp cận thị trường rộng hơn. Một hệ thống tuân thủ hiệu quả giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn dễ hơn, nâng cao uy tín với đối tác và giảm nguy cơ bị xử phạt. RegTech có thể trở thành công cụ giúp doanh nghiệp đạt được những lợi ích này với chi phí hợp lý và tốc độ nhanh hơn so với mô hình truyền thống. Nếu biết tận dụng đúng thời điểm, RegTech sẽ là một phần quan trọng trong chiến lược cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trong giai đoạn chuyển đổi số.

(*) Khoa Luật, CELG, UEH

Mai Nguyễn Dũng - Tô Kiến Lương (*)