Đột phá 2026-2030, từ tái cơ cấu gắn với mô hình tăng trưởng mới

Xác lập mô hình tăng trưởng mới

Nhìn lại nền kinh tế giai đoạn 2021 – 2025, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính (Bộ Tài chính) Nguyễn Quốc Anh cho rằng, chất lượng tăng trưởng vẫn còn những hạn chế, khi mà động lực chủ yếu vẫn dựa vào vốn, tài nguyên và lao động giá rẻ, chưa tạo được sự chuyển biến mang tính bứt phá. Hơn thế nữa, những động lực tăng trưởng cũ đã “cạn” dần và không còn phù hợp với yêu cầu phát triển nhanh, bền vững trong kỷ nguyên mới.

“Để hiện thực hóa mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045 và quan trọng hơn cả, để đạt được mục tiêu tăng trưởng GDP hai con số (10% trở lên) trong giai đoạn 2026 - 2030, một mục tiêu đầy tham vọng nên một trong những giải pháp chúng ta cần phải thực hiện là phải xác lập một mô hình tăng trưởng mới, hiệu quả hơn và bền vững hơn”, ông Nguyễn Quốc Anh nhấn mạnh.

Các chuyên gia cho rằng, muốn đạt mức tăng trưởng cao và bền vững thì quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng phải đặt trọng tâm vào nâng chất lượng tăng trưởng và các yếu tố mang tính nền tảng như năng suất, năng lực cạnh tranh, khả năng ứng dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo và quản trị hiện đại. Việc thiết kế mô hình tăng trưởng mới cần tránh lặp lại tư duy mở rộng đầu tư, thay vào đó hướng tới chiều sâu và tối ưu hóa phân bổ nguồn lực. Mô hình tăng trưởng của giai đoạn tới cần dựa trên các trụ cột thể chế hiện đại, thị trường vận hành hiệu quả và nguồn nhân lực có chất lượng… Khi đó, nền kinh tế sẽ không chỉ cải thiện hiệu suất mà còn tạo ra sức bật mới cho doanh nghiệp, trong đó có khu vực tư nhân.

Từ góc nhìn của mình, PGS.TS. Lê Xuân Bá - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, nâng cao hơn nữa tỷ lệ đóng góp của yếu tố năng suất tổng hợp (TFP) là một trong những giải pháp quan trọng để đẩy nhanh chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Tăng trưởng bền vững chỉ có thể được bảo đảm khi TFP đóng góp tỷ trọng lớn hơn thay vì phụ thuộc vào việc mở rộng đầu tư. Tuy nhiên, để cải thiện TFP, nền kinh tế phải đồng thời cải thiện chất lượng thể chế, hoàn thiện môi trường cạnh tranh và đổi mới toàn diện cơ chế vận hành của thị trường. Nguồn nhân lực chất lượng cao cũng là điều kiện bắt buộc khi nền kinh tế bước vào giai đoạn đòi hỏi mức độ sáng tạo và khả năng thích ứng nhanh hơn với công nghệ mới.

Một yếu tố quan trọng khác được các chuyên gia nhấn mạnh là yêu cầu nâng cao chất lượng môi trường đầu tư - kinh doanh để tạo động lực mới cho khu vực doanh nghiệp. Đây là khu vực tạo ra việc làm, gia tăng giá trị và là nền tảng chính của năng suất nền kinh tế. Khi thể chế thông thoáng hơn, quy định pháp lý được chuẩn hóa và chi phí tuân thủ giảm xuống, doanh nghiệp sẽ tăng khả năng mở rộng quy mô, nâng năng lực đổi mới và góp phần trực tiếp vào tăng trưởng. Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt, việc cải thiện năng lực doanh nghiệp nội địa cũng là cách giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị, tránh bị mắc kẹt trong các khâu gia công giá trị thấp.

Việc xác lập mô hình tăng trưởng mới, vì vậy, không chỉ là quá trình kỹ thuật mà mang tính định hình lại cấu trúc phát triển. Khi mô hình này được định vị theo hướng nâng cao năng suất, đổi mới sáng tạo và thúc đẩy kinh tế số – kinh tế xanh, tăng trưởng sẽ dịch chuyển dần từ chiều rộng sang chiều sâu. Điều này cũng mở ra triển vọng giúp Việt Nam đạt được tốc độ tăng trưởng cao trong giai đoạn 2026-2030, đáp ứng yêu cầu hội nhập và sự thay đổi nhanh chóng của kinh tế toàn cầu.

Tăng trưởng GDP, tăng trưởng đầu tư công, đầu tư tư nhân và FDI giai đoạn 2021-2025f (Nguồn: Bộ Tài chính, Viện NCKT BIDV)

Tái cơ cấu: mấu chốt cho bứt phá

Nếu mô hình tăng trưởng mới đóng vai trò xác định hướng đi tổng thể, thì tái cơ cấu nền kinh tế chính là chuỗi giải pháp vận hành để biến định hướng thành kết quả cụ thể. Các chuyên gia thống nhất rằng tái cơ cấu phải được tiến hành trên nhiều lớp: từ đầu tư công, doanh nghiệp - ngành kinh tế, cho tới các thị trường nền tảng gồm thị trường vốn, lao động, khoa học – công nghệ hay đất đai.

Trong đó, tái cơ cấu đầu tư công được coi là một trọng tâm. TS. Cấn Văn Lực, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách của Thủ tướng Chính phủ cho rằng, đầu tư công đóng vai trò “vốn mồi”, “dẫn dắt” (chiếm khoảng 17,2% tổng vốn đầu tư toàn xã hội giai đoạn 2021 – 2025) và có khả năng kích hoạt dòng vốn tư nhân với hệ số lan tỏa đáng kể. Tuy nhiên, cơ cấu đầu tư công vẫn bộc lộ nhiều hạn chế: tỷ trọng dành cho khoa học – công nghệ, giáo dục và y tế còn thấp, trong khi đầu tư hạ tầng dù chiếm tới 80% tổng vốn nhưng vẫn chưa đáp ứng được đầy đủ nhu cầu của nền kinh tế. Một số dự án chậm tiến độ hoặc dàn trải làm giảm hiệu quả sử dụng vốn, tạo áp lực lên ICOR và làm chậm lại tốc độ tăng trưởng chung.

Theo TS. Lực, để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng cao trong giai đoạn tới, đầu tư công cần được tái cơ cấu theo hướng nâng cao hiệu quả và tăng tính chọn lọc. Theo đó, cơ cấu đầu tư công cho hạ tầng nên giảm dần còn khoảng 50-55% tổng vốn, đồng thời tăng chi cho các lĩnh vực như giáo dục – đào tạo (đảm bảo đủ 20%), y tế (10-12%) và khoa học – công nghệ (3-5%). Cùng với đó, cần cập nhật, hoàn thiện Bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả dự án đầu tư công; chú trọng nâng cao hiệu quả đầu tư, kiểm soát số lượng hợp lý các dự án đầu tư công; xử lý dứt điểm các dự án vướng mắc, tồn đọng và rà soát, điều chỉnh kế hoạch vốn từ những dự án chậm giải ngân sang các dự án giải ngân tốt… Khi nguồn lực được phân bổ hợp lý hơn, hiệu quả đầu tư tăng lên và tác động lan tỏa sẽ rõ rệt hơn trong dài hạn.

Cùng với đầu tư công, tái cơ cấu doanh nghiệp và ngành kinh tế cũng là một trụ cột quan trọng. Theo ông Nguyễn Quốc Anh, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nội địa là điều kiện để nâng chất lượng tăng trưởng. Doanh nghiệp cần điều kiện thuận lợi hơn để tiếp cận vốn, đổi mới công nghệ và tham gia vào các chuỗi sản xuất có hàm lượng giá trị gia tăng cao. Bởi khi doanh nghiệp có không gian phát triển lớn hơn, nền kinh tế sẽ tăng tốc bền vững và có khả năng chống chịu tốt hơn trước biến động bên ngoài.

Yêu cầu cải cách cũng được đặt ra đối với các thị trường. Các chuyên gia cho rằng, việc hoàn thiện thể chế cho thị trường vốn, lao động, đất đai gắn với phân bổ nguồn lực hiệu quả sẽ tạo động lực lớn cho tăng trưởng. Cùng với đó, việc thúc đẩy nghiên cứu – phát triển, khuyến khích đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ mới cũng sẽ tăng tỷ trọng đóng góp của TFP trong tăng trưởng, tạo nền tảng để mô hình tăng trưởng mới phát huy tác dụng.

Sự kết hợp biện chứng giữa mô hình tăng trưởng mới và tái cơ cấu kinh tế sẽ mang lại sự dịch chuyển quan trọng: từ tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu; từ mở rộng quy mô sang nâng cao chất lượng; từ phụ thuộc vào vốn sang phụ thuộc vào năng suất và đổi mới sáng tạo. Việc tái cơ cấu được triển khai nhất quán, mô hình tăng trưởng mới được xác lập sẽ giúp Việt Nam bứt phá trong giai đoạn 2026 -2030 và tiến gần hơn tới các mục tiêu phát triển dài hạn.

Đỗ Lê