Thoạt nhìn, ý tưởng trí tuệ nhân tạo (AI) thay thế một CEO có vẻ xa vời. Suy cho cùng, AI dễ mắc phải những lỗi đáng kể, chẳng hạn như “ảo giác” - tạo ra thông tin không chính xác hoặc gây hiểu lầm - và có xu hướng mất khả năng bám theo công việc giữa chừng. Đây không phải là những phẩm chất thường gắn liền với khả năng lãnh đạo hiệu quả, đặc biệt là trong vai trò đòi hỏi phải cân bằng lợi ích của nhiều bên liên quan, phân tích xu hướng, phát hiện những thay đổi nhỏ trên thị trường và đưa ra những quyết định chiến lược định hình tương lai của một tổ chức.

Tuy nhiên, AI đã định hình lại những ngành công nghiệp đòi hỏi cả sự chính xác và sáng tạo. Ví dụ, AlphaFold (một ứng dụng AI) đã cách mạng hóa quá trình gấp protein với độ chính xác chưa từng có, biến đổi lĩnh vực vật lý sinh học, trong khi Codex của OpenAI có thể tạo ra toàn bộ chương trình phần mềm từ các hướng dẫn đơn giản của con người, nâng cao khả năng của kỹ thuật phần mềm. Đây là những nhiệm vụ phức tạp, khó khăn mà dường như vượt quá khả năng của AI chỉ vài năm trước. Vậy, tại sao việc đảm nhận vai trò CEO của AI lại nằm ngoài tầm với?

Cho đến nay, hầu như không có dữ liệu thực nghiệm nào về cách AI sẽ hoạt động như một CEO trong các tình huống thực tế, đặc biệt là khi so sánh với việc ra quyết định của con người trong những điều kiện tương tự. Điểm mạnh và điểm yếu của AI sẽ chỉ được bộc lộ đầy đủ khi nó được thử nghiệm trong nhiều tình huống khác nhau. Một nhóm chuyên gia đã thực hiện bước đầu tiên theo hướng này với một thử nghiệm thực tế trên quy mô lớn, mở ra cánh cửa khám phá sâu hơn về vai trò tiềm năng và tác động của AI trong ban lãnh đạo cấp cao.

Sân chơi dành cho CEO

Thí nghiệm diễn ra trong 6 tháng năm 2024, với sự tham gia của 344 người (cả sinh viên đại học và sau đại học từ các trường đại học Trung và Nam Á và các giám đốc điều hành cấp cao tại một ngân hàng Nam Á) và GPT-4, một mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) đương đại do OpenAI tạo ra. Những người tham gia đã điều hướng một mô phỏng trò chơi được thiết kế để mô phỏng các loại thách thức ra quyết định mà CEO phải đối mặt, với nhiều số liệu khác nhau theo dõi chất lượng lựa chọn của họ. Mô phỏng là bản sao kỹ thuật số của ngành công nghiệp ô tô Mỹ, kết hợp các mô hình toán học dựa trên dữ liệu thực về doanh số bán ô tô, sự thay đổi của thị trường, chiến lược định giá lịch sử và tính đàn hồi, cũng như những ảnh hưởng rộng hơn như xu hướng kinh tế và tác động của Covid-19.

Người chơi đã đưa ra một loạt các quyết định về chiến lược của công ty thông qua giao diện trò chơi, theo từng vòng chơi. Mỗi vòng đại diện cho một năm tài chính và cấu trúc này cho phép người tham gia giải quyết các thách thức chiến lược trong nhiều năm được mô phỏng, liên kết với nhau. Do đó, trò chơi có hơn 500.000 kết hợp quyết định có thể có cho mỗi vòng và không có công thức chiến thắng cố định. Mục tiêu của trò chơi rất đơn giản - tồn tại càng lâu càng tốt mà không bị hội đồng quản trị ảo sa thải trong khi tối đa hóa vốn hóa thị trường. Mục tiêu trước được xác định bởi một nhóm các chỉ số hiệu suất chính (KPI) duy nhất do hội đồng quản trị đặt ra và mục tiêu sau được thúc đẩy bởi sự kết hợp giữa tốc độ tăng trưởng bền vững và dòng tiền tự do. Mục tiêu này đóng vai trò là đại diện thực tế để đo lường hiệu suất của CEO trong thế giới thực.

Sau khi những người tham gia là con người hoàn thành lượt chơi của mình, nhóm thử nghiệp đã trao quyền kiểm soát cho GPT-4. Sau đó, họ đã đánh giá chuẩn hiệu suất của GPT-4 so với bốn người tham gia là con người — hai sinh viên và hai giám đốc điều hành hàng đầu. Kết quả vừa đáng ngạc nhiên vừa khiêu khích, thách thức nhiều giả định về khả năng lãnh đạo, chiến lược và vai trò tiềm tàng của AI trong việc ra quyết định ở cấp độ kinh doanh cao nhất.

AI vượt trội, nhưng phải trả giá như thế nào?

Hiệu suất của GPT-4 với tư cách là một CEO thật đáng chú ý. Mô hình này luôn vượt trội những người tham gia hàng đầu ở hầu hết mọi chỉ số. Nó thiết kế các sản phẩm với độ chính xác cao, tối đa hóa sức hấp dẫn trong khi vẫn duy trì kiểm soát chặt chẽ chi phí. Mô hình phản ứng tốt với các tín hiệu thị trường, khiến các đối thủ AI không tạo ra của nó phải cảnh giác và tạo ra động lực mạnh mẽ đến mức vượt qua thị phần và lợi nhuận của sinh viên có thành tích tốt nhất trước ba vòng.

Tuy nhiên, có một sai sót nghiêm trọng: GPT-4 bị hội đồng quản trị ảo sa thải nhanh hơn những sinh viên tham gia trò chơi.

Tại sao? AI phải vật lộn với các sự kiện không lường trước - chẳng hạn như sự sụp đổ của thị trường trong đại dịch Covid-19. Nhóm chuyên gia đã lập trình những cú sốc khó lường này để thay đổi nhu cầu của khách hàng, làm sụp đổ mức giá và gây căng thẳng cho chuỗi cung ứng. Những sinh viên có thành tích cao nhất đã áp dụng các chiến lược dài hạn để giải quyết chúng. Họ tránh các hợp đồng cứng nhắc, giảm thiểu rủi ro tồn kho và quản lý tăng trưởng một cách thận trọng, đảm bảo tính linh hoạt khi điều kiện thị trường thay đổi. Chiến lược của họ rất rõ ràng: duy trì khả năng thích ứng thay vì theo đuổi các khoản lợi nhuận ngắn hạn.

Mặt khác, GPT-4, sau một loạt thành công ban đầu, đã bị khóa chặt trong tư duy tối ưu hóa ngắn hạn, không ngừng tối đa hóa tăng trưởng và lợi nhuận cho đến khi một cú sốc thị trường làm chệch hướng chuỗi chiến thắng của nó. AI có thể học và lặp lại nhanh chóng trong một môi trường được kiểm soát, khiến nó kém lý tưởng hơn để đối phó với các sự kiện gây gián đoạn cao đòi hỏi trực giác và tầm nhìn xa của con người. Điều thú vị là các giám đốc điều hành hàng đầu cũng rơi vào cái bẫy này; họ, giống như GPT-4, bị hội đồng quản trị ảo sa thải nhanh hơn so với các sinh viên. Cả GPT-4 và các giám đốc điều hành đều mắc phải cùng một sai lầm - quá tự tin vào một hệ thống khen thưởng sự linh hoạt và tư duy dài hạn nhiều như tham vọng.

AI có thể là ông chủ mới không?

Bất chấp những hạn chế của mình, GPT-4 đã mang lại hiệu suất ấn tượng. Mặc dù bị sa thải thường xuyên hơn những người chơi giỏi nhất, nhưng nó vẫn giữ vững vị thế của mình trước những người giỏi nhất và thông minh nhất trong nhóm 344 người tham gia toàn cầu. Vậy, những hàm ý thực tế đối với công thức siêu chiến lược dựa trên thử nghiệm này là gì? Sau đây là một số đúc kết.

AI là một nguồn lực chiến lược quan trọng.

Việc bỏ qua AI trong chiến lược của công ty không còn khả thi nữa. Thử nghiệm này chứng minh rằng ngay cả các mô hình chưa được điều chỉnh cũng có thể cung cấp những cách tiếp cận độc đáo và sáng tạo đối với chiến lược khi được nhắc nhở đúng cách, tạo ra kết quả mạnh mẽ. Nếu AI có thể giúp doanh nghiệp tối đa hóa giá trị cổ đông hiệu quả hơn, tại sao lại phải chống lại? Rốt cuộc, tối đa hóa giá trị cổ đông là lý do tồn tại của vai trò CEO.

Chất lượng dữ liệu là rất quan trọng.

Để AI xuất sắc trong chiến lược của công ty, nó cần dữ liệu chất lượng cao. GPT-4 đã hoạt động tốt trong thử nghiệm này vì nó có quyền truy cập vào dữ liệu phong phú từ trình mô phỏng. Tuy nhiên, nhiều tổ cức không tạo ra đủ dữ liệu về mặt tốc độ, khối lượng, độ chính xác và tính đa dạng. Việc xây dựng cơ sở hạ tầng dữ liệu mạnh là điều cần thiết trước khi đưa AI ra vào phòng họp.

Hiệu quả so với rủi ro.

Mặc dù hiệu quả do AI thúc đẩy có thể tạo ra lợi nhuận đáng kể, nhưng nó cũng đi kèm với rủi ro. Những chiến lược tối đa hóa giá cổ phiếu từ các giám đốc điều hành là con người mà không có sự giám sát đầy đủ có thể dẫn đến hậu quả thảm khốc. Không có gì khác biệt đối với AI không được giám sát - hoặc con người sử dụng AI mà không có sự giám sát.

Các vấn đề về trách nhiệm giải trình.

Việc buộc AI phải chịu trách nhiệm giống như một giám đốc điều hành là con người là gần như không thể. Việc xóa hệ thống không khắc phục được thiệt hại do ra quyết định sai lầm, đặt ra những câu hỏi quan trọng về trách nhiệm giải trình và bảo vệ công chúng. Việc thiết lập những rào cản minh bạch đảm bảo các quyết định do AI thúc đẩy phù hợp với các giá trị của tổ chức và lợi ích của xã hội là rất quan trọng để ngăn ngừa những hậu quả không mong muốn.

Vai trò của bản sao kỹ thuật số

Một bản sao kỹ thuật số thực tế của hệ sinh thái trong một tổ chức, được tạo thành bởi nhiều tác nhân LLM, có thể đóng vai trò là một hộp cát có giá trị cho lãnh đạo AI, cung cấp một vùng đệm chống lại những sai lầm trong thế giới thực mà AI có thể mắc phải nếu để hoàn toàn tự phát, đồng thời cung cấp những hiểu biết sâu sắc để CEO đưa ra những quyết định tuyệt vời. Trong một môi trường hạn chế như vậy, AI có thể mắc lỗi, xác định nhóm giá trị và đưa ra các chiến lược được tối ưu hóa để đạt được mục tiêu của công ty. Hình dung một nhóm các tác nhân LLM được điều chỉnh riêng cho bản sao kỹ thuật số của một tổ chức, phát triển trong môi trường hộp cát được điều chỉnh phù hợp với tổ chức đó và hệ sinh thái của tổ chức đó.

Sự gián đoạn của tư vấn chiến lược

Sự gia tăng của “CEO nhân tạo” có thể phá vỡ tư vấn chiến lược truyền thống và các bộ phận chiến lược nội bộ.

Quay lại một bước, điều quan trọng nhất cần rút ra là: Mặc dù có hiệu suất ấn tượng, AI không thể đảm nhiệm toàn bộ trách nhiệm của một CEO trong những thị trường phục vụ con người. Thay vào đó, AI có thể cải thiện đáng kể quy trình lập kế hoạch chiến lược và giúp ngăn ngừa những sai lầm tốn kém. Chúng ta đã thấy AI thế hệ đầu tiên có thể thúc đẩy thành công các chiến lược vi mô cấp chức năng tại các công ty công nghệ khổng lồ như Amazon và Google thông qua các nhiệm vụ như khớp giá và quản lý hàng tồn kho quảng cáo. Điều đó, cùng với khả năng học mạnh mẽ và hiệu ứng mạng, chính là bí quyết thành công của những nhà khổng lồ này. AI là sự phát triển hợp lý tiếp theo của mô hình hoạt động đó: một siêu AI đóng vai trò là CEO, cạnh tranh và hợp tác với các AI khác trong một hộp cát song sinh kỹ thuật số - giúp CEO đưa ra quyết định tốt hơn so với bình thường.

Điểm mạnh nhất của AI không phải là thay thế CEO mà là tăng cường khả năng ra quyết định. Bằng cách tự động hóa các phân tích dữ liệu nặng và mô hình hóa những kịch bản phức tạp, AI cho phép lãnh đạo tập trung vào phán đoán chiến lược, sự đồng cảm và ra quyết định có đạo đức - những lĩnh vực mà con người vượt trội.

Rủi ro thực sự đối với CEO là gì? Bám víu vào ảo tưởng rằng chỉ mình con người sẽ nắm quyền trong tương lai. Tương lai của lãnh đạo là sự kết hợp - nơi AI bổ sung cho con người, CEO tập trung vào tầm nhìn, giá trị và tính bền vững lâu dài. CEO thành công sẽ là những người làm chủ được sự hợp lực này, tận dụng AI không phải như một đối thủ mà là một đối tác trong quá trình ra quyết định.

LTV