Luật các TCTD sửa đổi cần hướng đến mô hình ngân hàng hiện đại

Nhiều chuyên gia, doanh nghiệp trong lĩnh vực fintech đã góp ý với các Đại biểu Quốc hội về Dự thảo Luật Các Tổ chức tín dụng (TCTD) sửa đổi, để Ủy ban KH-CN-MT trình Quốc hội xem xét lần đầu ở kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa 15 tới đây, trong đó nhấn mạnh về việc cần có quy định cho ngân hàng (NH) số hoạt động.

Mở rộng NH số bên cạnh NH truyền thống

ThS. Dương Quốc Anh, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Phó Viện trưởng IDS đã nhận định, hiện tại ở Việt Nam chưa có NH số, trong dự thảo luật cũng chưa có quy định nào liên quan đến việc thành lập, tổ chức và hoạt động của NH số. Trong khi loại hình này mang đến những lợi ích rất lớn cho người dùng, như giao dịch tiện lợi, tiết kiệm thời gian, tiết kiệm chi phí và bảo mật dữ liệu an toàn.

ThS. Dương Quốc Anh

Liên quan đến nội dung này, GS. Trần Ngọc Thơ, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia đã đặt vấn đề, trong Luật Các TCTD sửa đổi nên có định nghĩa lại thế nào là NH, nếu định nghĩa NH chỉ là một nhà băng, có thể sẽ không theo kịp những sự đổi mới và những diễn biến quá nhanh trong thời đại CN 4.0.

GS. Thơ cho biết, lĩnh vực NH số, fintech ở nhiều nước có nhiều tên gọi khác nhau, như NH internet hay NH ảo, NH số hóa. Còn để dễ hiểu có thể gọi đó là NH thế hệ mới. Như vậy, định chế tài chính số đã được định vị chức năng rất rõ. Một thí dụ là Hàn Quốc, họ đưa ra Đạo luật Các mối quan tâm đặc biệt về thành lập hoạt động của Internet only bank (tức là NH số) vào ngày 17-1-2019. Ngày 1-4-2019, Hàn Quốc tiếp tục ban hành Dự luật đặc biệt về hỗ trợ và đổi mới tài chính…

Từ 2 đạo luật cho thấy, Hàn Quốc có mối quan tâm đặc biệt đối với hình thành hoạt động của NH số. Đó cũng là nền tảng để các NH số hoạt động và bảo vệ được người tiêu dùng, khuyến khích đổi mới sáng tạo. Tương tự, các quốc gia khác như Nhật Bản, Brazil, họ đều đưa ra các khuôn khổ pháp lý cho loại hình này.

GS. Trần Ngọc Thơ cũng nhắc lại, bài học từ cuộc khủng hoảng NH ở Mỹ hiện nay cho thấy, khi một cú sốc xảy ra trong thời đại internet gây đổ vỡ NH, có thể làm một NH tốt sẽ phá sản. Như vậy, nếu như các hệ thống thanh toán, các nền tảng công nghệ mới mà nằm ngoài quy định pháp luật, người tiêu dùng để tiền vào đâu đó dưới những hình thức không gian số thì ai sẽ bảo vệ?

Nếu không có những quyết định kịp thời trong lĩnh vực này khó bảo vệ người tiêu dùng. Điều quan trọng nữa để giảm thiểu tối đa những thất bại NH, là nên rải đều cú sốc trên một mặt phẳng, tức là không chỉ dựa vào các NH truyền thống, mà còn có hệ thống các NH khác như fintech, digital banking, các quỹ đầu tư, thị trường trái phiếu. Một cú sốc khi nó xảy ra, nó trải đều trên mặt phẳng, kinh tế sẽ bị hạn chế thiệt hại.

GS. Trần Ngọc Thơ

GS. Thơ minh chứng là ở Việt Nam, chỉ cần một sự kiện NH có vấn đề, lập tức tắc luôn thị trường trái phiếu, tắc thanh khoản kênh tín dụng. Những nghiên cứu thống kê cũng cho thấy, tỷ lệ vỡ nợ của các NH số thấp hơn các ngành truyền thống. Vì NH truyền thống cho vay một số DN lớn có liên quan với nhau, tỷ lệ rủi ro sẽ cao hơn các NH thế hệ mới cho vay tới hàng chục triệu người, mỗi người vài triệu đồng.

Do vậy luật nên thiết kế theo chức năng và để đảm bảo khi có một bất ổn có những khó khăn trong nền kinh tế, các NH ngoài NH truyền thống (các NH thế hệ mới) sẽ đứng ra hỗ trợ người dân, hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ và nền kinh tế vượt qua những khó khăn.

Song để phát triển các NH số phải đặt ra sandbox, và GS. Thơ cho rằng có những nền tảng quy định chúng ta hoàn toàn có thể tham khảo được. Chẳng hạn, nguyên tắc cốt lõi của chuẩn mực Basel về quản trị NH quốc tế năm 1997 và cập nhật mới nhất năm 2012, bao gồm 29 nguyên tắc được coi là tiêu chuẩn tối thiểu (từng nước có thể mở rộng thêm nhiều quy định về giám sát an toàn cho NH), đặc biệt có 5 tiêu chí cấp phép tối thiểu.

Và đây là tiêu chí có thể áp dụng được cho các NH nói chung, kể cả NH số, fintech theo một nguyên tắc “cùng hoạt động, cùng rủi ro, cùng quy định”. Tuy nhiên, cần lưu ý là hệ thống NH số có một rủi ro khác với NH truyền thống là công nghệ. Do vậy khi cấp phép cần phải yêu cầu hội đồng quản trị có trình độ công nghệ thế nào, phải có người giỏi về công nghệ hay là nền tảng công nghệ được thẩm định từ bên thứ 3, cùng nhiều tiêu chí khác.

Hiện nay những tiêu chuẩn tối thiểu của Basel cho phép các nước có thể tận dụng được các quy định này để đưa ra các khung khổ pháp lý cho NH số. Thực tế một số nước như Hàn Quốc, Trung Quốc đặt ra là hệ số an toàn vốn (CAR) thường là phải lớn hơn NH truyền thống. Chẳng hạn NH truyền thống hệ số CAR khoảng 8% trên tổng tài sản, thì với NH số có thể là 30% như ở Trung Quốc, hoặc 34% như Hàn Quốc, cùng với đó là tiêu chí giám sát NH số sẽ ngặt nghèo hơn vì có liên quan tới công nghệ, đặc biệt là chống rửa tiền và tài trợ khủng bố…

“Các dẫn chứng và thí dụ nói trên để thấy rằng, hoàn toàn chúng ta có thể đặt ra những quy định để điều tiết hệ thống NH mới, bảo đảm người tiêu dùng và hệ thống tài chính phát triển lành mạnh, đặc biệt giúp nền kinh tế vượt qua những khó khăn trong những lúc bất định và bất ổn như hiện nay” - GS. Trần Ngọc Thơ chia sẻ.

Cần quy định tối thiểu như điều kiện, trách nhiệm…

Chia sẻ quan điểm cá nhân, ông Nguyễn Hữu Trung, Quyền Tổng giám đốc Vietbank nhận định, fintech và các phương thức công nghệ phát triển rất mạnh phát sinh từ nhu cầu của người tiêu dùng, là một sự lựa chọn của người tiêu dùng. Họ muốn có những phương tiện đáp ứng nhu cầu của họ một cách nhanh chóng và thuận lợi, tiết kiệm.

Ông Nguyễn Hữu Trung

Nhiều năm trước ở nước ngoài, cũng đã có những bất đồng về các công ty cung ứng các dịch vụ tài chính với các định chế tài chính hoặc các NH. Tức NH cũng muốn là ngăn chặn sự xâm nhập đó. Tuy nhiên ở góc độ hiện tại, nhìn lại sự xâm nhập đó cũng là quyền lợi của người tiêu dùng.

Vì vậy, ông Trung cho rằng chính sách cũng như luật cần xem xét để có thể bảo vệ được quyền lợi đó. Bởi nhu cầu của người tiêu dùng rất quan trọng. Luật đưa ra không phải để hạn chế, mà đưa ra một số khung pháp lý về các điều kiện tối thiểu, đủ để các định chế tài chính, các công ty fintech đáp ứng được để người tiêu dùng tham gia thị trường.

Về câu chuyện dựa trên Basel mà GS. Trần Ngọc Thơ đặt ra, Quyền Tổng giám đốc VietBank cũng nói thêm, ở nước ngoài quản lý vốn tối thiểu dựa trên các hệ số rủi ro, nhưng ở Việt Nam quản lý theo hệ số rủi ro hơi khác một chút. Do vậy cần quy định rõ ràng trách nhiệm của các định chế tài chính. Bởi dù muốn hay không, có sandbox hay không, fintech vẫn phát triển và phát triển rất nhanh.

Từ người trong cuộc, ông Phan Hồng Quân (Hiệp hội Blockchain Việt Nam) đề xuất đưa tài sản số vào khung pháp lý chung, chứ không nên chỉ trong một vài luật chuyên ngành như Luật Các TCTD, Luật Viễn thông…

Ông Phan Hồng Quân

Trong khung pháp lý chung đó, quyền sở hữu tài sản và sở hữu trí tuệ…là nội dung cơ bản cần xác lập rõ ràng hơn, nhằm tạo lợi thế quốc gia trong cuộc cách mạng CN 4.0 vũ bão như hiện nay. Quá trình thực hiện có thể tham khảo mô hình áp dụng khung pháp lý về tiếp cận tài sản số của các quốc gia như Singapore, Hồng Kông, Hàn Quốc... Ở các nước này họ cứ để cho thực tiễn diễn ra, sau một thời gian sẽ tinh chỉnh luật bằng các điều luật.

Ông Nguyễn Hữu Trung cho biết thêm, Singapore có 4 NH số hoạt động, họ quy định NH số chỉ được làm một số chức năng, chỉ được cho vay những nhóm cụ thể. Tại Việt Nam, hiện nay NH số chưa được định danh, tức chiếu theo luật là chưa có tên, chưa có tuổi nhưng lại đang phát triển để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng.

Trước sự phát triển quá nhanh của thời đại số, ông Trung cho rằng nên xem xét tình hình một cách tổng thể và quy định những điều cần nhất, điều kiện nào NH số được làm để đưa vào luật, nếu không khi luật được ban hành thì đã lỗi thời rồi.

TS. Nguyễn Đức Kiên

Còn theo TS. Nguyễn Đức Kiên, Nguyên Tổ trưởng tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ, ứng dụng công nghệ chuyển đổi số trong lĩnh vực NH không làm mất thị phần của các NH truyền thống, mà mở ra một hướng mới vào các thị trường ngách, tập trung đến những khoản thanh toán thường xuyên, nhỏ lẻ và tiện lợi đối với người dân.

Vì vậy, trong góp ý của Ủy ban KH-CN-MT đối với Luật Các TCTD sửa đổi trình Quốc hội xem xét lần đầu ở kỳ họp thứ 5, cần phải nêu rõ những quy định trong luật này. Với sandbox, ông Kiên cho rằng cần phải có thí điểm và quy định trong một điều khoản của luật, giao cho Chính phủ tổ chức thực hiện và quy định chi tiết điều này.

Yên Lam